Գրականության Ապրիլ ամսվա հաշվետվություն

Սովորում ենք Գորիսի բարբառը

Գրականություն

Սովորում ենք Գորիսի բարբառը

Մոլորված մարդը

Ձմեռ է լինում։ Մի գյուղացի իր կնոջ հետ կռվում էր իր տանը։ Կինը ամուսնուն հակառակ ուզում է նրա գլխին փորձանք բերի։ Մի գիշեր շատ ձյուն է եկած լինում, ամուսինը դուրս է գալիս։ Կինը հետևից դուռը կողպում է։ Ամուսինը հետ է գալիս, որ մտնի տուն, բայց տեսնում է, որ դուը փակ է, ոտքով խփում է դռանը չի բացվում։ Կինը ներսից ասում է․

-Էյ, դու ո՞վ էս, որ այս կեսգիշերին մեր դուռը թակում ես, չգիտե՞ս, որ այս ժամին մեր տանը մարդ չկա։

Ամուսինը իսկույն պատասխանում է․

Պահո՜ ուրեմն ես մոլորվել եմ սա իմ տունը չի։

Այս անխելք մարդը գիշերազգեստով դրսում մնում է կանգնած ու մրսում։ Նաև մտածում է թե իչպես հնար գտնի, որ հիշի իր տունը։ Ու մտածում է գնա գոմը գտնի, վերցնի զամբյուղը, պատին քսելով գնա ու գտնի տունը։ Այդպես էլ անում է։ Կինը երբ որ դռան ձայնը լսում է վեր է կենում տեղից, գնում տան դուռը բացում։ Ամուսինը այդ պահին մտնում է տուն։ Կինն ասում է․

-Այ մարդ, այս գիշերվա կեսին, այս ցրտին որտե՞ղ ես եղել։

Ամուսինը պատասխանում է․

-Բա չես ասի այ կնիկ, տունը կորցրել էի։

Կինն ասում է․

-Հողեմ գլուխդ, բա տան տղամարդը իր տունը կկորցնի՞։

Ամուսինը պատասխանում է․

-Քեզ պես կին ունեցողը ոչ միայն տունը կկորցնի, այլև իր քնելու տեղն էլ, անկողինն էլ։

Գրականություն

Սա գյու՞ղ է թե անտառ

Մթնաձոր տանող միակ արահետն առաջին ձյունի հետ փակվում է, մինչև գարուն ոչ մի մարդ ոտք չի դնում անտառներում։ Սակայն Մթնաձորում այժմ էլ թավուտ անտառներ կան, ուր ոչ ոք չի եղել: Ծառերն ընկնում են, փտում, ընկած ծառերի տեղ նորն է ծլում, արջերը պար են խաղում, սուլում են չոբանի պես, ոռնում են գայլերը, դունչը լուսնյակին մեկնած, վարազները ժանիքով փորում են սև հողը, աշունքվա փտած կաղիններ ժողվում։

Մի ուրույն աշխարհ է Մթնաձորը, քիչ է ասել կուսական ու վայրի: Թվում է, թե այդ մոռացված մի անկյուն է այն օրերից, երբ դեռ մարդը չկար, և բրածո դինոզավրը նույնքան ազատ էր զգում իրեն, ինչպես արջը մեր օրերում։ Գուցե այդպես է եղել աշխարհն այն ժամանակ, երբ քարածուխի հսկա շերտերն են գոյացել և շերտերի վրա պահել վաղուց անհետացած բույսերի ու սողունների հետքեր։

Հիմա էլ Մթնաձորում մուգ կանաչ մաշկով խլեզներ կան, մարդու երես չտեսած, մարդուց երկյուղ չունեցող։ Պառկում են քարերի վրա, արևի տակ, ժամերով կարող եք նայել, թե ինչպես է զարկում փորի մաշկը, թույլ երակի պես, կարող եք բռնել նրանց։ Խլեզները Մթնաձորում մարդուց չեն փախչում։

Բարձր են Մթնաձորի սարերը, դրանից է, որ ամռան երկար օրերին էլ արևը մի քանի ժամ է լույս տալիս Մթնաձորի անտառներին։ Եվ երբ հեռավոր հարթավայրում արևը նոր է թեքվում դեպի արևմուտք, Մթնաձորում ստվերները թանձրանում են, սաղարթի տակ անթափանց խավար է լինում, արջերը որսի են դուրս գալիս, վարազներն իջնում են ջուր խմելու, իր որջի առաջ զիլ ոռնում է գայլը, ոռնոցը հազարբերան արձագանքով զրնգում է Մթնաձորում։

Գիշեր է դառնում, և գիշերվա հետ որսի են ելնում Մթնաձորի բնիկները։ Արջը տանձ է ուտում, իրար թաթով են տալիս, թավալգլոր են լինում չոր տերևների վրա, դարան մտնում, հենց որ զգում են վայրի խոզերի մոտենալը։ Արջը գիտե վարազի ժանիքի թափը, նախահարձակ չի լինում։ Եթե տկար մի խոզ ետ մնա մյուսներից, արջը թաթի մի հարվածով ճեղքում է փափուկ վիզը, մի երկու պատառ լափում, լեշը ծածկում չոր ցախով ու տերևներով, քար դնում վրան, փնթփնթալով հեռանում, մինչև լեշը հոտի։

Եթե հանկարծ վարազները լսեն ետ մնացած խոզի ճիչը… Սրածայր թրերի պես շողշողում են ժանիքները, անշնորհք շարժումներով արջին մնում է բարձրանալ կաղնու վրա։ Կատաղի ձիերի պես վարազները վրնջում են, ժանիքներով ակոսում կաղնու տակ, զարկում ծառի բնին։ Մթնաձորի ծերունի անտառապահը մի գարունքի տեսել է վարազի կմախքը ժանիքը մինչև արմատը խրված ծառի բնում, ծառի ճյուղի արանքում արջի սատկած քոթոթին։

Վայրի վարազի պես էր անտառապահ Պանինը։ Մի հրեշ էր նա, անտառապետի տարազով, կոկարդով գլխարկը գլխին։ Անտառում հանկարծ կերևար, փայտահատի կողքին կկանգներ, կնայեր, թե ինչպես նա արագ կացնահար է անում ծառը։ Մեկ էլ, թաքստոցից դուրս կգար, կմռնչար այնպես, որ արջերն էլ էին քնից զարթնում և որջերում մռռում։ Լեղապատառ փայտահատին մնում էր կամ փախչել, կամ օձի պես ծռմռատել Պանինի մտրակի հարվածների տակ։

Պանինը որսորդ էր։ Վեց շուն ուներ, մեկը մյուսից կատաղի։ Շների հետ որսի էր գնում Մթնաձորի խորքերը։ Ձմռան լուսնյակ գիշերներին, երբ վախից ոչ ոք չէր մոտենում Մթնաձորին, Պանինի շներն անտառի բացատում արջի հետ էին կոխ կենում, կամ հալածում էին խրտնած պախրային։

Պանինը վազում էր շների հետևից, հրճվանքից ճչում։ Գիշերվա որսը նրա համար հարազատ տարերք էր:

Առավոտը բացվում էր, ձյունի վրա արյան շիթեր էին երևում, այստեղ-այնտեղ խառնիխուռն հետքեր, խեղդված գայլի դիակ, կոտրատած ճղներ։ Մի փչակի մոտ նստում էր Պանինը, մինչև շները որսի միսն ուտեն։

Նա սպանած և ոչ մի կենդանու ձեռք չէր տալիս և շներին կշտացնելուց հետո վերադառնում էր տուն։ Եթե ճանապարհին տեսներ մեկին գողացած փայտը շալակին, Պանինի շները պիտի հարձակվեին նրա վրա, հալածեին, մինչև քափ-քրտինքի մեջ կորած, արյունլվա մարդը կարողանար մի տեղ պատսպարան գտնել։

Այսպես էր Պանինը։ Նրա սարսափը հեռուներում էր տարածված, նրա մասին բերնեբերան պատմություններ էին անում։ Ոչ ոք չգիտեր ոչ նրա ազգությունը, ոչ հավատն ու ծագումը։ Ասում էին, որ նախկին սպա է, մարդ էր սպանել, նստել էր բանտում, հետո անտառ գնացել։ Հյուսիսի անտառներից մեկում նա իր կնոջն էր սպանել որսի մի գիշեր, ավելի ճիշտ՝ շներին հրամայել էր գզգզել կնոջը։

Այդպես էին պատմում անտառապահ Պանինի մասին։

Գյուղում Ավին լավ որսորդի համբավ ուներ։ Տան ապրուստի մի մասը նա Մթնաձորի խորքերից էր հոգում։ Բացուտներում միրհավ էր որսում, արտերի մոտ կաքավ ու լոր, թակարդ էր լարում աղվեսի համար, երբեմն էլ Մթնաձորի խորքերն էր գնում, ժամերով նստում քարի քամակին, մինչև վարազները ջրի գային։

Ավին նշանը ճիշտ էր բռնում, բերդանի գնդակը վարազի ճարպոտ կողքին մեծ վերք էր բացում։ Վարազը թավալգլոր էր լինում, ցավից ժանիքներով հողը փորում, արմատներ պոկում, հետո խռռոցով գետին ընկնում։

Եվ եթե Պանինից երկյուղ չէր անում, կամ տեղյակ էր լինում, որ անտառապահը Մթնաձորում չի, չոր ցախերից էլ մի շալակ էր անում, ծածուկ մի տեղ պահում՝ գիշերով տուն տանելու համար։

Այդ օրն էլ նա որսի էր գնացել։ Թարմ հետքեր կային ձյունի վրա։ Ավին մի հետքով գնաց և հենց որ բլրակի գլուխը բարձրացավ, տեսավ երկու աղվես։ Մինչև կրակելն աղվեսները փախան։ Այդ Ավու համար վատ նշան էր, որսր հաջող չպիտի լիներ։ Մի քիչ էլ ման եկավ, պախրայի հետք տեսավ, փնտրեց ու չգտավ։ Եվ որովհետև այդ օրը Պանինը անտառ չպիտի գար (նա լսել էր, որ անտառապահը հիվանդ է), Ավին գերադաս համարեց մի շալակ ցախ տանել տուն։

Իրիկնադեմ էր արդեն, երբ Ավին շալակի ցախը դրեց քարին, նստեց մի կոճղի՝ մի քիչ շունչ առնելու։

Որսի մի շուն երևաց, հոտոտեց Ավուն, անցավ։ Ավու շունչը փորն ընկավ։ Երևաց երկրորդ շունը, երրորդը, շների հետևից էլ Պանինը։ Ասես գետնի տակից բուսավ։

Մեկի դեմքը քաթան էր, մյուսինը կարմիր ճակնդեղ։ Պանինը թքոտեց, որպես Մթնաձորի արջ։ Եվ երբ բարձրացրեց կնուտը, Ավին էլ մեջքը ծռեց, գլուխը ձեռների մեջ առավ։ Ավուն թվաց, թե Պանինի ձեռքը քարացավ, կնուտը սառեց ձմռան իրիկնապահի ցուրտ օդում։ Պանինը կնուտը ետ քաշեց, և երբ Ավին գլուխը բարձրացրեց, նրան թվաց, թե Մթնաձորում մի սատանա է քրքջում։

Երկընտրանքը տարօրինակ թվաց Ավուն։ Կամ քսան ռուբլի տուգանք անտառից փայտ գողանալու համար, կամ էլ Մթնաձորի մի արջ սպանել։ Եվ երբ Պանինը մի անգամ էլ կրկնեց իր առաջարկը, շրթունքները ետ տարավ ու խուլ ծիծաղեց։ Ավին տեղից վեր թռավ, ցախը թողեց և եկած ճամփով ետ գնաց դեպի Մթնաձոր։ Անտառի և ոչ մի արջ Պանինի տուգանքի գինը չուներ։

Ավին նայեց բերդանի պատրոններին, չուխայի փեշերը հավաքեց գոտու տակ, փափախը պինդ կոխեց գլխին։ Նա ձյունի վրայով նույնքան թեթև էր քայլում, ինչքան արջը չոր տերևների վրա։

Մի անգամ ետ նայեց Ավին անցած ճամփին. ոչ Պանինը երևաց, ոչ էլ շները։ Լուսնյակը մեծ ձյունագնդի չափ լույս էր տալիս, արտացոլում էր լուսնի լույսը ձյունի բյուրեղների մ եջ։ Ավին պարզ տեսնում էր ծառի բները, եկած ճամփան, ընկած հաստաբուն գերանները։

Իջավ ձորը, լսեց, թե ինչպես սառույցի տակ խոխոջում է ջուրը։ Ջրի ձայնը նրան հիշեցրեց եռման կաթսան, տունը, վառած օջախը։ Տանը երևի սպասում են արդեն։

Հետևից ճյուղի կոտրվելու ձայն լսեց։ Թվաց, թե ձյուն ի ծանրոցից մի ճյուղ ջարդվեց։ Վեր բարձրանալիս Ավին զգաց, որ մեկը հետևում է իրեն։ Ետ նայեց, մի մարդաբոյ արջ էր կանգնել մի քիչ հեռու, ճյուղն ուսին, չոբանի մահակի պես։

Ավին բերդանը մեկնեց, և երբ արջը թքոտելով դեն գցեց ուսի փայտը, չորքոտանի դարձավ, բերդանը որոտաց, կրակոցի ձայնին ձորերն արձագանք տվին, ծառի ճյուղերից ձյուն թափվեց։ Արջը ոռնաց։ Բերդանի ծխի միջից Ավին տեսավ, թե ինչպես արջը մի ոստյուն արեց, թաթերը բերդանի փողին մեկնեց։

Մթնաձորում սկսվեց անհավասար մի կռիվ մարդու և գազանի մեջ։ Արջը թաթովն էր տալիս, աշխատում գետնով տալ մարդուն։ Ավին մի ձեռքով պաշտպանվում էր նրա հարվածներից, մյուսով փորձում բերդանի փողը արջի երախի մեջ կոխել, կրակել մի անգամ էլ։

Ծառս էր լինում արջը հետևի ոտների վրա, ձյուն շաղ տալիս, ընկնում, բարձրանում։ Հանկարծ արջը բերդանի փողը բերանն առավ, սկսեց կրծոտել։ Ավու ձեռքը սահեց բերդանի վրայով, մատը բնազդաբար սեղմեց կեռ երկաթին, բերդանը մի անգամ էլ որոտաց։ Արջը ոռնաց առաջվանից էլ պինդ, մեջքի վրա ընկավ, գլորվեց, որպես կտրած գերան։ Սառույցին որ հասավ, կանգնեց ոտքի, փորձեց վեր բարձրանալ։

Ավին երրորդ անգամ կրակեց, բերդանի գնդակը խրվեց ձյունի մեջ, վզզաց, ինչպես շիկացած խոփը դարբնոցի ջրաքարում։ Երրորդ կրակոցը նրա բերդանի վերջին ճիչն էր: Ավին մինչև վերջն էլ չիմացավ, թե ինչու չորրորդ փամփուշտը բերդանը ներս չառավ։

Արջը ոռնոցով մի ոստյուն էլ արեց, Ավին շատ մոտ զգաց վիրավոր գազանի տաք շունչը, ծռվեց, և երբ արջը թաղվեց ձյունի մեջ, Ավին ետ վազեց, ձյունի մեջ ընկնելով, վեր բարձրանալով։ Արջը հետևում էր նրան։ Ավին վազում էր, թռչում գերանների վրայով, ծառի ճղները ճանգռում էին դեմքը սուր մագիլների պես, սայթաքում էր, նորից բարձրանում։ Նրան այնպես էր թվում, թե Մթնաձորի բոլոր գազաններն են վազում իր հետևից։

Ծառի մի ճյուղը փշերը խրեց փափախի մորթուն, փափախն ընկավ։ Հենց այդ վայրկյանին նա մի ծանր հարված զգաց մեջքին, բրդոտ մի թաթ ճանկերը խրեց ծոծրակի մորթու մեջ։ Լսվեց մի կրակոց, բայց Ավին ոչինչ չզգաց։

Պանինը սատանայի պես քրքջում էր, ոտքն արջի դիակի վրա:

Ավին հիմա էլ ողջ է։

Զարհուրանքով կարելի է նայել նրան, երբ փողոցի անցուդարձ անողներից պահված, մի անկյունում քաշված, սրա–նրա համար տրեխ է գործում։

Ավու հագին չուխա էր, տրեխներ, սովորական մարմին, առողջ ձեռքեր, որոնք շատ վարժ կաշին են ծակոտում, կաշվի թելերից հանգույցներ անում։ Եվ սովորական մարմնի վրա գլխի տեղ մարդկային գանգ, ամբողջովին կլպված, առանց մազի, առանց մորթու։

Արջը թաթի մի հարվածով ծոծրակի փափուկ մսի մեջ է խրել սուր ճանկերը և վիրավոր արջի ամբողջ զայրույթով իրան քաշել գանգի մորթին, մորթու հետ էլ գլխի մազերը, ունքերը, աչքերն ու քիթը։

Ավին շրթունքներ չունի։ Ոսկորների բաց ճեղքից երևում են ատամները, բաց է քթի խոռոչը, և երբ Ավին համրի պես խոսում է, շունչը քթի խոռոչովն էլ է դուրս գալիս։ Աչքերի խոռոչներում չորացած մսի կտորներ կան, ծառի վրա կիսաչոր, մաշկը ծալծալ եղած ծիրանի պես։

Նրա գանգի վրա ողջ են մնացել միայն ականջները։ Նայում ես և չես կարողանում որոշել ծեր է Ավին, թե դեռ երիտասարդ, որտեղից է գալիս նրա ձայնը, գուցե մարդ չէ, այլ խրտվիլակ, գուցե չուխայի տակ կմախք է և ոչ միս ու մարմին։

Սակայն նրա ձեռքերին միս կա և մաշկ, մատները վարժ շարժումներ են անում, և երբ Մթնաձորի անունն են տալիս, երևում է, որ ատամներն ավելի է դուրս գցում, կոկորդից ընդհատ ձայներ է հանում։

Ու չգիտես՝ զայրանո՞ւմ է, թե՞ ժպտում հին որսորդը…

1. Ուշադիր կարդա՛ պատմվածքը և սովորի՛ր պատմել:
2. Ինքնուրույն կազմիր պատմվածքի հարցերն ու առաջադրանքները / առնվազն 7 հարց/ և պատասախանիր դրանց։

1.Կուզեի՞ր գրող դառնալ և ինչյու՞։

Ես կուզեի դառնալ գրող, որովհետև գրողը շատ հետաքրքիր բան է և ստեղծագործություններ գրելը շատ հետաքրքիր է։

2.Նկարագրել գլխավոր հերոսին։

3.Դուրս գրել անծանոթ բառերը և բառարանով բացատրել։

Թավուտ-խիտ

4.Դուրս գրել 8 բայ։

Բայեր-Տանող, դնել, ընկնել, փտել, ծլել, խաղալ, սուլել, ոռնալ

5.Դուրս գրել 8 ածական:

Ածականներ-թավուտ, սև, ուրույն, հսկա, մուգ, կանաչ, բարձր, երկար

6.Տեքստը նորից վերնագրիր։

Սա գյու՞ղ է թե անտառ

7.Գրել հետաքրքիր փաստեր Ակսել Բակունցի մասին։

1.Ակսել Բակունցը ծնվել է 1899թ.-ի հունիսի 25-ին Գորիսում:

2.Գրողի անձնագրային անուն ազգանունն է Ալեքսանդր Ստեփանի Թևոսյան: Իր գրական կեղծանված ծագումը հետևյալն է. գրողի հոր տոհմական մականունը Բեգունց էր, որից էլ առաջացել է Բակունց գրական ազգանունը, իսկ Ակսել անունը ստացել է «Նորապսակները» պիեսի հերոսներից մեկի՝ Ակսելի դերը խաղալուց հետո:

3.Գորիսի ծխական դպրոցում, այնուհետև Էջմիածնի Գևորգյան ճեմարանում սովորելուց հետո աշխատել է Զանգեզուրի Լոր գյուղում որպես մանկավարժ:

4.Մասնակցել է Աշկալայի, Իլլիջայի, Արդահանի կռիվներին և Սարդարապատի ճակատամարտին որպես շարքային զինվոր:

5.Երկար ժամանակ զբաղվել է գյուղատնտեսությամբ. Խարկովի գյուղատնտեսական ինստիտուտն ավարտելուց հետո աշխատել Գորիսում որպես Զանգեզուրի գավառական գյուղատնտես, գավգործկոմի հողբաժնի վարիչ, ապա Երևանում՝ որպես հողժողկոմատի հողվարչության պետի տեղակալ։

6.Պարբերականների հետ համագործակցությունը սահմանափակվել է «Նոր ուղի» հանդեսի և «Մաճկալ» պարբերականի շրջանակներում:

7.«Զանգեզուր» և «Արևի զավակը» ֆիլմերի կինոնկարների սցենարների հեղինակը:

8.Նրա «Գավառական նամականին», «Մեր գյուղերում», «Նամակներ գյուղից» ակնարկաշարերը անմիջապես գրավում են ընթերցողին: Իր տաղանդը մեծապես արտահայտվում է նաև «Միրհավ», «Սաբու» և «Ալպիական մանուշակ» պատմվածքներում:

9.Դեռևս 30-ական թվականներից այլախոհի պիտակի տակ էին առել նաև Բակունցին: Այսպիսով 1936թ.-ի օգոստոսի 9-ին գրողը ձերբակալվել է: Մեղադրանքը ՝ «հակահեղափոխական, հակախորհրդային,ազգայնամոլական գործունեություն»:

10.Բակունցի դատական նիստը տևում է ընդամենը 25 րոպե և կայացվում գնդակահարման որոշում: 1937թ.-ի հուլիսի 8-ին գրողը գնդակահարվում է Ստալինի ցուցումով:

Գրականություն

Վաղո՜ւց, վաղո՜ւց մտորում է իմ մեջ մի անհուն ցանկություն: Վաղո՜ւց ելք է փնտրում կուտակված մի կարոտ: Մթի մեջ, գիշերի կեսին, կամ ցերեկը, երբ ես զբաղված եմ լինում առօրյա հոգսերով, կամ անգամ երբ ես տարված եմ լինում գինու կամ կնոջ հմայքով,-ներսը, սրտիս խորքում, գողի պես զգույշ, կամացուկ շարժվում է նա:

Ինչպես վաղուց տրված մի խոստում, կամ ինչպես ժամանակին չվճարած պարտամուրհակ -ծանրանում է սրտիս, անողոք -ուտում է սիրտս:

Հաճախ պատկերանում է նա ինձ որպես մի վաղեմի բարեկամ. վաղեմի ծանոթի մի նման, որին ես շատ առաջ եմ հանդիպել, բայց կորցրել եմ հետո -օրերի մշուշից ելնում է նա հաճախ, օրերի մշուշից նայում է ինձ: Երկա՜ր-երկա՜ր նայում է աչքերիս: Ասում է՝ չե՞ս ճանաչում: Մոռացե՞լ ես,-ասում է նա:-Ու սահում է էլի, թաղվում է օրերի մշուշում -կորչում է օրերում:

Հազա՜ր-հազա՜ր տեսքով ու կերպարանքով պատկերանում է նա ինձ: Լինում է, որ ես թերթ եմ կարդում կամ, ասենք, գնում եմ շուկա փայտ գնելու: Փայտ ծախողն է, ասենք, մի սովորական գյուղացի. մի սայլ փայտ է բերել շուկայում ծախելու: Հարցնում եմ՝ ի՞նչ արժե, բարեկամ, փայտդ:-Այսքան կամ այսքան:-Ու մի պահ, հարցական, նայում է ինձ: Եվ, երևակայո՞ւմ եք,-հանկարծ, այդ ամենասովորական գյուղացու աչքերից -աչքերի մշուշից -սահում է, ինձ է նայում -նա: Նայում է երկա՜ր-երկար: Ասում է՝ չե՞ս ճանաչում:-Մոռացե՞լ ես,-հարցնում է նա: Եվ ես, փայտ գնելու փոխարեն անողոք մորմոքը սրտիս -վերադառնում եմ տուն:

Երբեմն էլ ես տեսնում եմ նրան… հորս՝ Աբգար աղայի դեղնած, դեղնափայլ… մազերում: Հորս՝ Աբգար աղայի դեղնափայլ մազերից ելնում է նա, հազարամյա -նայում է ինձ: Հազար-հազար տեսքով ու կերպարանքով պատկերանում է նա: Ապրում է, աներևույթ մեր ամեն ինչում:

Բայց ո՞վ է կամ ի՞նչ է նա -ահա ամենաէականը: Գուցե մեծ լինի զարմանքդ, սիրելի ընթերցող, եթե ասեմ, որ ե՛ս էլ չգիտեմ: Գիտեմ, որ նա -կա, եղել է և հին է, որպես իմ արյունն է -հին: Կա,- զգում եմ, շոշափում եմ սրտով, տեսնում եմ,- բայց հենց որ ուզում եմ բռնեմ, տեսնեմ մարմնավոր, կանգնեցնեմ հաստատ,-կորչում է, դառնում է աներևույթ, ցնդում է, որպես ծուխ կամ ցնորք:

Գորշ, ամենօրյա, առօրյա մեր կյանքում, կենցաղում, մորմոքում է նա մութ, աներևույթ, կանչում է -ո՞ւր… Երբ, իրիկնադեմին, մեղմ, հատ-հատ ղողանջում է զանգը հին, խարխուլ զանգակատնից -կանչում է նա: Ո՞վ է լսում: Ով էլ որ լսում է -շա՞տ բան է հասկանում: Ես էլ, որ մանկությունից լսել եմ նրա կանչը -շա՞տ բան եմ հասկացել: Բայց էլ ինչո՞ւ է խեղդում ինձ, ինչո՞ւ է կարոտը խեղդում: Ինչո՞ւ է կանչում-մտերիմ, կանչում -անվերջ: Եվ ես ինչո՞ւ եմ ուզում, ինչո՞ւ եմ կամենում փնտրել, գտնել նրան, խոսել նրա հետ-սրտով, սիրել նրան:

Սիրելի ընթերցո՛ղ: Ների՛ր, որ այս հարցերի պատասխանը չես գտնի այս գրքում: Այս հարցերի պատասխանը քո սրտում, քո հոգում պիտի գտնես: Պիտի ցանկություն զգաս գտնելու: Ուրիշ ոչինչ: Այո:-Ուրիշ ոչինչ…

-Ինչքա՜ն, ինչքա՜ն անգամ հարցրել եմ ես ինձ, թե ի՞նչ է, վերջապես -Նաիրին: Գուցե քեզ տարօրինակ թվա այս հարցը, սիրելի ընթերցող: Բայց դա նույնքան է բնական, որքան այն հարցը, թե ո՞վ ենք մենք, վերջապես-նաիրցիներս: Ի՞նչ ենք մենք և ո՞ւր ենք գնում: Ի՞նչ ենք եղել երեկ և ի՞նչ պիտի լինենք վաղը:

Ամեն, ամեն անգամ, երբ նման հարցերը կերել են սիրտս,-մեկը, մի ուրիշը կարծես, ուրվականի նման ելնելով օրերից, օրերի մշուշից, տվել է ուղեղիս չարախինդ մի հարց.-«Չէ՞ր կարելի արդյոք տեսնել մարմնավոր, պատկերացնել հաստատ երկիրը Նաիրի: Նու, թեկուզ հենց իրենց՝ նաիրցիների կյանքում, կենցաղում: Շոշափել այդ երևույթը -նաիրյանը -սրտով, շոշափել մարմնավոր, պատկերել երկրային… Գուցե սուտ է Նաիրին, Նաիրին -չկա… Գուցե -հուշ է միայն,-ֆիկցիա, միֆ:-Ուղեղային մորմոք. սրտի հիվանդություն…»:

. . . . . . . . . . . . . . .

Սիրելի ընթերցո՛ղ, թողնում եմ, որ դու… այո, դու — գտնես Նաիրին: Սույն այս իմ պոեմանման վեպում կանցնեն աչքերիդ առաջով բազմաթիվ նաիրցիներ. սիրի՛ր, որին կուզես, գտի՛ր, ում որ սրտում կամ հոգում կամենաս, երկիրը Նաիրի:

Իսկ եթե, բան է, չգտար-ների՛ր, սիրելիս, ես չեմ մեղավորը… Գուցե ճիշտ որ՝ միրաժ է Նաիրին. ֆիկցիա. միֆ. ուղեղային մորմոք. սրտի հիվանդություն… Իսկ նրա փոխարեն -կա այսօր մի երկիր, որ կոչվում է Հայաստան, և այդ հին երկրում ապրել են երեկ և ապրում են այսօր շատ սովորական մարդիկ՝ սովորական մարդու սովորական հատկություններով: Եվ ուրիշ -ոչինչ: Ոչ մի «երկիր Նաիրի» -այլ միայն -մարդիկ, որ ապրում են այսօր աշխարհի այն անկյունում, որ կոչվում է Հայաստան, որ հիմա դարձել է Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետություն, իսկ 1917-ից առաջ ոչ այլ ինչ էր, եթե ոչ Ռուսական Իմպերիայի մի հետամնաց ծայրամասը -և ուրիշ ոչինչ…

Ուրիշ ոչինչ:

. . . . . . . . . . . . . . .

Մնացածը -վեպում:

Ե. Չ. Մոսկվա. 1921. հոկտեմբեր

Հարցեր և առաջադրանքներ։

1․ Տեքստից հանել անհասկանալի բառերն ու արտահայտությունները և բառարանի օգնությամբ բացատրել։

Պարտամուրհակ-պարտքի մուրհակ

Մորմոքը-Ցավ

Ղողանջում-Կարկաչ

2․ Ո՞ր երկրի մասին էր խոսում հեղինակը։

Նաիրի

3․ Ի՞նչ կարոտի մասին էր խոսում հեղինակը։

Խոսում էր մի մարդու մասին , որի հետ շատ ժամանակ է անցկացրել բայց կորցրել է նրան։ Միշտ կարոտում էր նրան։

4․ Մեկնաբանիր հետևյալ տողերը։

Հաճախ պատկերանում է նա ինձ որպես մի վաղեմի բարեկամ. վաղեմի ծանոթի մի նման, որին ես շատ առաջ եմ հանդիպել, բայց կորցրել եմ հետո -օրերի մշուշից ելնում է նա հաճախ, օրերի մշուշից նայում է ինձ: Երկա՜ր-երկա՜ր նայում է աչքերիս: Ասում է՝ չե՞ս ճանաչում: Մոռացե՞լ ես,-ասում է նա:-Ու սահում է էլի, թաղվում է օրերի մշուշում -կորչում է օրերում:

Այս տողերը ցույց են տալիս հեղանակի կարոտը։

5․ Ինչո՞ւ է հեղինակը ընթերցողին պատգամում հարցերի պատասխանները գտնել իր հոգում։ Սիրելի ընթերցո՛ղ: Ների՛ր, որ այս հարցերի պատասխանը չես գտնի այս գրքում: Այս հարցերի պատասխանը քո սրտում, քո հոգում պիտի գտնես: Պիտի ցանկություն զգաս գտնելու: Ուրիշ ոչինչ: Այո:-Ուրիշ ոչինչ…

Որովհետև ամեն մարդու սրտին այս հարցի պատասխանը ուրիշ է։;

6․ Ի՞նչ տարբերություն կա Նաիրի երկրի և Հայաստանի միջև / ըստ ստեղծագործության/։

Հին ժամանակներին Նայիրի երկիրը մենակ Ռուսաստանի կայսրության ծայրամասն էր, իսկ հիմա Հայաստանը առանձին հանգիստ երկիր է։

Ձոն ստուգատես նախագիծ

Յուրաքանչյուրը գրում է իր մայրիկին, տատիկին նվիրված որևէ քառատող, աքրոստիկոս կամ փոքրիկ նկարագրական խոսք.ով որը կնախընտրի:

Մայրս

Կյանքի ճանապարհին մայրս լույս է, Նրա մեջ հնչում է սրտի ջերմությունը։ Ջերմ հայացք, բարի խոսք, Նրա ձեռքերում խնամքի աշխարհ։

Դժվարությունների միջով և տարիների ընթացքում, Մայրիկը միշտ ամենուր մոտ է։ Նրա ուժը, հարմարավետությունն ու քնքշությունը Հավերժ ապրում է իմ սրտում։

Սովորում եք մայրերին նվիրված որևէ  բանաստեղծություն: Տեսանյութ եք պատրաստում:

Եղիշե Չարենց մորս համար գազել։

https://on.soundcloud.com/wkJ6e

Եղիշե Չարենց՝ ՄՈՐՍ ՀԱՄԱՐ ԳԱԶԵԼ

Հիշում եմ դեմքը քո ծեր, մայր իմ անուշ ու անգին,
Լույս խորշոմներ ու գծեր, մայր իմ անուշ ու անգին:

Ահա նստած ես տան դեմ, ու կանաչած թթենին
Դեմքիդ ստվեր է գցել, մայր իմ անուշ ու անգին:
 
Նստել ես լուռ ու տխուր, հին օրերն ես հիշում այն,
Որ եկել են ու անցել, մայր իմ անուշ ու անգին:

Եվ հիշում ես քո որդուն, որ հեռացել է վաղուց,-
Ո՞ւր է արդյոք հեռացել, մայր իմ անուշ ու անգին:

Ո՞ւր է արդյոք հիմա նա, ո՞ղջ է արդյոք, թե մեռած,
Եվ ի՞նչ դռներ է ծեծել, մայր իմ անուշ ու անգին:

Եվ երբ հոգնած է եղել, և երբ խաբվել է սիրուց —
Ո՞ւմ գրկում է հեծեծել, մայր իմ անուշ ու անգին:

Մտորում ես դու տխուր, և օրրում է թթենին
Տխրությունը քո անծիր, մայր իմ անուշ ու անգին:

Եվ արցունքներ դառնաղի ահա ընկնում են մեկ-մեկ
Քո ձեռքերի վրա ծեր, մա՜յր իմ անուշ ու անգին…

1․Ուշադիր կարդա բանաստեղծությունը և փորձիր մեկնաբանել․ ի՞նչ խոհեր է արթնանում մոր հոգում որդուն հիշելիս։

Երբ նա հիշում է իր կորած որդու մասին, որի մասին մայրը ոչինչ չգիտի, և նա չգիտի, որտեղ է որդին, մեռած է թե սաղ։

2․ Ինչպիսի՞ն է հեղինակի մայրը։

Անուշ, գեղեցիկ և անգին։

3․Որտե՞ղ է որդին, ինչու՞ մայրը նրա մասին ոչինչ չգիտի։

Որդին օտար երկրում է իսկ մայրը չգիտի, որովհետև որդին հետադարծ նամակ չի ուղարկել մայրիկին։

4․Թթենու խորհրհրդանիշը ինչպե՞ս կմեկնաբանես։

Որպես մանկության հիշողության խորհրթանիշ։

5․Բանաստողծությունից դուրս գրիր փոխաբերական իմաստով գործածված բառերը, որոշիր դրանց խոսքիմասային պատկանելությունը / ըստ քո անցած խոսքի մասերի/։

Լույս խորշոմներ— (Լույս-գոյական) (խորշոմներ-գոյական)

Հին օրերն— (Հին-Ածական) (օրեր-գոյական)

Խաբվել է սիրուց— (Խաբվել-բայ) (սեր-գոյական)

Տխրությունը քո անծիր-(Տխրություն-գոյական) (անծիր-ածական)

Հովհաննես Թումանյան Իմ Երգը

ԻՄ ԵՐԳԸ

Գանձեր ունեմ անտա՜կ, անծե՜ր,
Ես հարուստ եմ, ջա՜ն, ես հարուստ
Ծով բարություն, շընորհք ու սեր
Ճոխ պարգև եմ առել վերուստ։

Անհուն հանքը իմ գանձերի,
Սիրտս է առատ, լեն ու ազատ.
Ինչքան էլ որ բաշխեմ ձըրի—
Սերն անվերջ է, բարին՝ անհատ։

Երկյուղ չունեմ, ահ չունեմ ես

Գողից, չարից, չար փորձանքից,
Աշխարհքով մին՝ ահա էսպես
Շաղ եմ տալիս իմ բարձունքից։

Ես հարուստ եմ, ես բախտավոր
Իմ ծընընդյան պայծառ օրեն,

Էլ աշխարհ չեմ գալու հո նոր,
Իր տրվածն եմ տալիս իրեն։

Հ․ Թումանյան, «ԳԵԼԸ»․ 01․02․-05․02․24թ․

1. Սկիզբ
   Խորն աշունքին Լոռու սարերով անցկենալիս մի գյուղում մութը վրա հասավ։
   Հյուր ընկա Անդրիաս քեռու տանը, որ մի հին ու փորձված հովիվ էր։
   Սարերում սովորություն կա, որ տեսան մեկի տունը հյուր եկավ՝ հարևանները
   կհավաքվեն եկվորի գլխին, կհետաքրքրվեն, հարցուփորձ կանեն՝ իմանան ի՛նչ կա,
   ի՛նչ չկա աշխարհքում։ Եվ ահա հետզհետե գյուղացիք հավաքվեցին Անդրիաս քեռու
   օթախը։
   Տանտերը բուխարին թեժ արավ, մենք էլ, ով ինչպես ուզեց, տեղավորվեցինք լեն
   ու արձակ տախտերի վրա ու սկսեցինք զրույց անել։
   Էս խոսակցության միջոցին գյուղի շներն սկսեցին անհանգիստ հաչել ու ոռնալ։
   — Գել է,— միաբերան բացականչեցին գյուղացիք։
   — Ընչի՞ց եք իմանում,— հարցրի ես։
   — Գիլահաչ են տալի, աղա։
   — Գիլա՛հաչը ո՞րն է։ Մի՛՛թե շները միշտ մի տեսակ չեն հաչում։
   — Չէ՛, աղա, գիլի վրա ուրիշ տեսակ են հաչում, մարդի վրա՝ ուրիշ։
   Մարդկանցից էլ՝ գողի վրա ուրիշ տեսակ են հաչում, անցորդի վրա՝ ուրիշ։ Խմբի վրա
   ուրիշ տեսակ են հաչում, կենդու մարդի վրա՝ ուրիշ․․․
   Հենց էս խոսքի մեջն էինք, որ մի հրացան տրաքեց, շների հաչոցը սաստկացավ
   ու միաժամանակ մի աղմուկ բարձրացավ։
   — Հասեք, հե՜յ․․․ տարա՜վ, տարա՜վ, հե՜յ․․․
   Գյուղացիք դուրս թափեցին։
   2․Գիշերվա պաշտպանություն
   Գյուղիցը դուրս գիշերվա մթնում լսվում էր խուլ աղմուկ։
   Ես մենակ էի մնացել։ Տան կնանիքն էին միայն դռան առջև հավաքված վաշ ու
   վիշ անում։ Միջների պառավն անիծում էր․
   — Վո՜ւյ, անտեր մնաս դու, անտեր։
   Ու մրմնջում էր «Գիլկապի» աղոթքը։
   «Ալալոս,
   Գալալոս,
   Գելը կապեմ երկու բըթով,
   Երկու բըթով, երկու մատով,
   Աստվածածնա քաղցր կաթով,
   Սուրբ Սարգսի ձիու ձարով,
   Նահատակաց կարմիր քարով։
   Գիլի ճամփեն մոլոր անեմ,
   Գիլի ատամ խըմոր անեմ,
   Ոտները թուլ,
   Ականջը խուլ․․․»
   Ու կրկնում էր․
   — Վո՜ւյ, անտեր մնաս դու, անտեր․․․
   — Էն ի՞նչ է, նանի,— հարցրի ես, թեև համոզված էի, որ, գել էր։
   — Գել է, որդի, գել։ Ոչխարը սարից գեղն են բերել— ետևիցն եկել է։
   3.Կենդանիներ
   Վերջապես խառնիխուռն, բարձր-բարձր խոսելով ու ծիծաղելով, եկան
   գյուղացիք։
   — Աղա, բա որ ասի՞նք։ ― Ուրեմն գե՞լ էր։
   Ինձ պատասխան տալու փոխարեն առաջ բերին մի թխադեմ 17—18 տարեկան
   պատանու։
   — Այ տղա, Սիմոն, էդ ո՞նց էլավ։
   — Այ տղա, դե էն ա, ոչխարը բերում էի, տուն անեմ։ Բերի գեղին մոտեցրի, մին
   էլ տեսնեմ ոչխարը դեսուդեն խախալ-խախալ է անում․ շունն էլ հա է անում, թե
   ոչխարի մեջն ընկնի։ Հենց էս ժամանակը շները թփի տակիցը մի գիլի վեր կալան ու
   ետևիցը լարվեցին։
   — Հասի՛ հա հասի՛, բռնի՛ հա բռնի․․․
   Մին էլ տեսնեմ ոչխարը կտրկան էլավ ու փախս առավ։ Ետ մտիկ տամ, որ մի անտեր
   գել էլ մի ոչխարի բռնել է, հետը կողք-կողքի ընկել ու պոչով ետևիցը քշում է, ոչխարն
   էլ հետը չափ ընկած գնում է, ոնց որ հարսանիքի ձիավոր ըլի․․․
   — Հա՜յ հա հա՜յ․․․— շուռ եկա դեսը։ Թվանքը որ տրաքեց, սա ոչխարը թող
   արավ փախավ։
   — Անտերը ոչխարի միջին տապ արած է էլել, հա՛,— նկատեց քեռի Անդրիասն
   ու դարձավ դեպի ինձ։— Էդպես է դրանց սովորությունն, ա՛ղա։ Էգ ու որձ գնում են։
   Մինը ոչխարիցը մոտիկ տապ է անում կամ եթե աջողեցնում է՝ հենց ոչխարի միջին է
   տապ անում, մյուսը գալիս է երևութք ըլում, խաբսը տալիս, շանն ու չոբանին առնում
   փախչում։ Տապ արած ընկերը ետևիցն էս խառնակ ժամանակը ոչխարը տանում է։
   Շատ անգամ էլ ոչխարը տանում է պահում ու ետ գալիս ընկերին օգնության։ Ուստա
   չոբանը փախած գիլի ետևից գնալ չի, գիտի, որ ետնուց վտանգ կա պատրաստած։
   — Սա էլ է լավ ժաժ եկել,— գովեցի ես պատանի հովվին,— կարողացել է գելի
   բերանից անփորձանք ազատել ոչխարը։
   — Գիլի բերանից անփորձանք ոչխար ազատիլն ինչպես կլինի, աղա,— խոսեց
   պատանին։— Գելը տեսավ, որ ոչխարը ձեռիցը գնում է, մինչև իմ հասնելը մի ռխելում
   ոչխարի դմակը պոկեց տարավ։
   — Հա՛, էդպես է,— դարձյալ մեջ մտավ տանտերս։— Գելը ոչխարին հասավ թե
   չէ, եթե տանելու հնար չկա, դմակին կտա ու մի տալումը դմակը կպոկի։
   — Տավարին էլ հասավ թե չէ՝ բողազիցը կբռնի, քեռի Անդրիաս,— մեջ մտավ մի
   տավարած։
   — Տավարին էնքան էլ հեշտ չի,— պատասխանեց քեռի Անդրիասը։—
   Տավարիցը մինը գոռաց թե չէ, ամբողջ տավարը հասկանում է բանն ընչումն է,
   որովհետև գիլի գոռացնելն ուրիշ տեսակ է․ իսկույն բոլորը հավաքվում են, քամակքամակի տալիս ու պոչները դեմ անում, կանգնում․․․
   — Տավարը հեշտ է շաղվում, քեռի Անդրիաս, ու հեշտ էլ գիլի փայ է դառնում։ ՜ն,
   ինչ ձի՛ն է անում գիլի հետ, ոչ մի անասուն չի անիլ։
   Ձին գիլի հոտն առավ թե չէ, ականջները սրում է, փռռացնում, փռնչացնում, ու
   ձեռաց բոլոր ձիերը հավաքվում են մի տեղ։ Մադիանները իրենց քուռակները
   մեջտեղն են առնում ու նրանց շրջապատում կանգնում, երեսները, դեպի ներս,
   քամակները դեպի դուրս— գելերի կողմն արած՝ քացիները պատրաստի։ Ու աստուծ
   հեռու տանի, թե մի գել մոտեցավ։ Բայց կռվում գիլի համար ամենավտանգավորը որձ
   ձին է։ Որձ ձին մադիանների հետ շրջանի մեջ չի մտնում։ Բաշը թափ տալով ու
   փռռացնելով կատաղի պտտվում է շրջանի չորս կողմը, հարձակվում է գելերի վրա ու
   առաջն ընկած՝ գելին տրորում, ջարդում առաջի ոտներով կամ քացու մի զարկով
   փռում գետին։
   Եթե մադիանը մենակ է, քուռակը դոշի տակն է առնում ու կանգնում։
   Մենակ ձիու էս կողմն, էն կողմն է թռչում գելը ու հանկարծ վրա է թռչում բողազիցը
   բռնում կամ մի զարկով փորը պատռում։ Երբեմն քնթիցն էլ է բռնում, շունչը
   կտրացնում։ Երբեմն էլ ձիու առաջն է ընկնում ու փախսը տալիս, իբրև թե վախենում
   է. ձին էլ դունչը տնկած ետևիցն է ընկնում, իբրև թե հալածում է։ Հանկարծ ետ է
   դառնում ու բռնում։
   — Էդ հո էշն է,— խոսեց քեռի Անդրիասը։— Գելն էշի հետ խաղում է, խաղում ու
   ականջներն իրեն քաշում, առաջը փախսը հարում։ Էշն ընկնում է ետևիցը, իբրև թե
   հալածում է։ Էսպես հեռացնում է, հասցնում մի ապահով տեղ ու ետ դառնում
   ուտում… Դրա համար էլ ասում են՝ «Իշի գերեզմանը գիլի փորն է»։
   — Ոչխարն էլ է գիլի ետևիցն ընկնում,— նկատեց մի ուրիշը։
   — Հենց գելն էլ էդ երկուսին՝ էշին ու ոչխարին, ամենից շատ է սիրում։
   — Իսկ ամենից քիչ մոտենում է խոզին ու գոմշին։
   — Բա իծի՞ն։
   — Պա՜, իծի բանը ծիծաղ է։ Խամ գելն իծին բռնած ժամանակը՝ էծը էնպես է
   ճղղում, որ գելը թող է անում, փախչում։
   — Բայց մի՞թե գելն էդքան անվախ ու համարձակ մոտենում է գյուղին,— հարց
   տվի ես։
   — Գելը, երբ որ կուշտ է, շատ վախկոտ կենդանի է, աղա,— պատասխանեց
   քեռի Անդրիասը։— Բայց հիմի սկսվում է գիլի դժար ժամանակը։ Ձմեռը գալիս է,
   անտառի որսը դժարանում է, ապրանքը սարից ցած է գալիս՝ տուն է մտնում։ Գիլի
   ապրուստը կտրվում է։ Սովը որ նեղացնի՝ գեղ էլ կմտնի, դեռ տուն էլ։ Սովի ձեռիցը
   ձմեռը գալիս է շեմքիցը շուն է տանում լափում։ Մուկն է որսում։ Ծառի փթռակ է
   ուտում, իր լակոտն է ուտում… Դե, սովն է պատճառն, էլի, որ ձմեռը միանում են,
   բոլուկ (ոհմակ) են կազմում, որ ուժեղ լինեն, միասին հարձակվեն․․․
   Ձմեռը դեռ էլի մեզանում, մեր սարերում, մեր անտառներում մի բան է ճարվում,
   նապաստակներ են կամ ուրիշ մանր-մունր կենդանիներ։ Վերջապես եղնիկների ու
   եղջերուների ետևից են ընկնում, քշում են դեպի սառած գետերը։ Տանում են սառույցի
   վրա ճղատում— ու վրա են հասնում խեղդում, ուտում։ Բայց էն ինչ դաշտ տեղերն են,
   որ դրանք էլ չկան, գելը սովից ավելի համարձակ ու վտանգավոր է դառնում։ Շատ
   անգամ կատաղում է։ Ու դաշտ տեղերը մարդկանց վրա էլ է հարձակվում ու վնասում։
   — Տղեք, դե խոսքն էստեղ ինձ տվեք,— էն կողմից խոսեց շորագյալցի Ավոն և
   սկսեց իր պատմությունը։
   — Մեզանում, դաշտ տեղերում, գելը շատ ավելի վտանգավոր է, քան սար
   տեղերում։ Մեզանում գելերը ձմեռվան գիշերը, գալիս են գեղի մեջը ման գալիս։
   Շներին պահում ենք, որ չտանեն—չուտեն։ Ձմեռները մեզանում շատ վտանգավոր է
   մենակ ճանապարհորդելը, մանավանդ, եթե մութն էլ վրա հասավ։ Այ, ձեզ պատմեմ
   իմ գլխին եկած մի դեպք։
   Ծիրան անունով մի եզն ունեինք։ Մի ձմեռ էս եզը կորավ։ Ախպերս ինձ ղրկեց
   ման գալու։ Ես էլ էսպես 16—17 տարեկան ջահել տղա եմ։ Գնացի գեղի չորս կողմը
   ման եկա ման— չգտա։ Գոմահանդ ունենք, էնքան էլ գեղիցը հեռու չի։ Ասի՝ եզը սովոր
   է, կարելի է էդ կողմն ըլի գնացած։ Գնացի էդ գոմահանդը։ Գնացի, էս գոմը նայեցի, էն
   գոմը նայեցի, վերջը տեսնեմ՝ դրուստ որ եզը մի գոմումն է։ Եզը դուրս արի– դուրս գամ
   տեսնեմ՝ արդեն մութն ընկնելու վրա է։ Սիրտս մի ահ ընկավ։ Տեսնում եմ, որ լուսով
   չեմ կարող գեղը հասնեմ։ Մտածում եմ՝ գնա՜մ-չգնա՜մ։
   Ի՞նչ անեմ․․․
   Չորս կողմս ամայի ձյունապատ դաշտ, շեն չկա, ձեն չկա․ ձեռիս էլ՝ մի ճիպոտ
   ու մի դանակ։
   Ի՞նչ պետք է անեմ։ Աստծու անունը տվյի, եզն առաջս արի քշեցի։ Մի քիչ տեղ
   անց էի կացել, հանկարծ իրիկվան էն դառը քամու հետ մի տխուր ձեն ընկավ
   ականջովս։ Կանգնեցի, ականջ դրի․․․
   Տեսնեմ՝ գիլի ոռնոց է․ ո՜ւո՜ւ․․․
   Ո՜ւ․․․ Էս ոռնոցին միացավ ամբողջ խումբը, ու սարսափով լցվեց դաշտը։
   Մտիկ տամ, որ աջ կողմս, հեռվում, մթան մեջ, ջուխտ-ջուխտ վառված ճրագների մի
   բազմություն է շարժվում․․․ Էլ ի՞նչ, ձեռաց հասկացա, որ գելերի աչքերն են— սոված
   բոլուկ է․․․ Եզը ետ տվի դեպի գոմերն ու քշում եմ, ո՜նց եմ քշում, վազում եմ, ո՜նց եմ
   վազում․․․ Ետ նայեմ, որ արդեն գալիս են։ Եզը թող արի փախա, ընկա գոմը։ Ընկա
   գոմը, բարձրացա սների գլխներին․ գերանների վրա դատարկ տեղեր են լինում է՜․․․
   ― Հա՛, իմանում ենք, կոնգերի վրա։
   — Հա՛, էդ կոնգերից մեկին վեր էլա։ Դեռ չէի տեղավորվել― մին էլ տեսնեմ,
   եզանս գոռոցը բարձրացավ։ Զարմանք բան է, թե էնքան տարածությունը ինչպես մի
   երկու րոպեուը՝ կտրեցին ու հասան։
   — Վա՛հ, գիլի ոտին ինչը կհասնի,– խոսեց քեռի Անդրիասը։— Էն սարի գլխիցը
   որ մի բան նկատեց՝ մին էլ կտեսնես կողքիդ դուրս եկավ։ Դրա համար են ասում, էլի,
   թե գելն ազրեիլ է։
   — Հա՛, էն էի ասում,— շարունակեց շորագյալցի Ավոն։ — Եզանս գոռոցը
   բարձրացավ ու իսկույն էլ կտրեց, խռխռոցն ընկավ։ Խռխռոցն էլ կտրեց, միայն գելերի
   ժնգժնգոցն եմ լսում ու լսում եմ՝ ոնց են լափում․․․
   — Վա՜յ Ծիրան ջան․․․— դուրս թռավ սրտիցս։ Բայց ի՞նչ Ծիրանի ժամանակն
   է։ Ես իմ գլուխն եմ լաց ըլում։ Մտածում եմ թե՝ էս լավ էր, եզնովը կըլեն մինչև
   կլուսանա, կամ կկշտանան ու կգնան, կամ, ասում եմ, ինձ չեն գտնիլ․․․ Դու մի ասիլ՝
   սոված գիլի բոլո՜ւկ, ես հիսուն ասեմ, դու հարյուր իմացի, ձեռաց հախռել են, ու մին էլ
   տեսնեմ, մութը գոմը լցվեցին էն ջուխտ-ջուխտ վառած ճրագները ռեխները բաց
   արած…
   Գտան…
   Եկել են լցվել, ներքևից ագահ-ագահ ինձ են մտիկ անում։ Ես էլ չորացել եմ
   մնացել վերևր գերանին կպած։ Մտիկ արին, մտիկ ու թող արին դուրս գնացին։
   Շունչս ետ եկավ։ Ասի․ «Փառքդ շատ ըլի, աստոծ, էս էր՝ ազատվեցի…»։
   Դեռ աստծու փառքը բերանումս, մին էլ ի՞նչ եմ լսում։ Իմ ուղղությամբ վերևից
   կտուրը քանդում են, չանգերովը հողը ետ են տալի։ Արդեն լսում եմ՝ չանգերը կոճերին
   են դիպչում…
   Սառը քրտինքը վրա տվեց… Շտապեցի տեղս փոխեցի, անց կացա մյուս կոնդի
   վրա կուչ եկա։
   Բաց արին, կոճը վեր կալան, տեսան տակին չկամ։
   Էլի եկան ներքև։ Մտիկ արին, որ մյուս կոնդի վրա եմ․ ետ դուրս գնացին։ Հիմի
   էս կոնդի վերևից սկսեցին քանդել կտուրը։
   Դարձյալ տեղս փոխեցի։ Էսպեսով՝ նրանք քանդելով, ես տեղս փոխելով՝
   հասանք վերջին կոնդին։ Էլ ո՞ւր գնամ։
   Եկան մտիկ արին կատաղած ու ետ գնացին։ Քանդում են, ո՜նց են քանդում…
   Մի սուր դանակ ունեի գրպանումս, հանեցի, բաց արի ու ձեռքիս բռնած՝
   մտքումս աղոթք եմ անում․— Տեր աստոծ, դու ինձ ազատ անես էս նեղ տեղիցը…
   Իսկ հենց անգաճիս վերևը քանդում են։ Քանդելով հասան կոճերին։ Հասան կոճերին,
   մինը կոճերի արանքովը թաթը մեկնեց, որ կոճը ետ քաշի։ Թաթը բռնեցի ու էն սուր
   դանակովը զըռթ կտրեցի… Թաթը փախցրեց, ոռնալով, կոնծկոնծալով ետ գնաց, ու
   կտերն իրարով անցան։ Իմացել Էի, որ գելերի մինը եթե վիրավորվեց՝ մյուսները վրա
   են թափում նրան ուտում։ Ասի՝ ուրեմն սրան ուտում են։ Հիմի սպասում եմ, որ սրան
   կուտեն կպրծնեն ետ կգան։ Էլի դանակս ձեռիս պատրաստ սպասում եմ։
   Ականջս ձենի է։ Գիշերվա մի ժամին, ոնց որ երազում՝ մի բարակ ձեն եմ լսում․
   — Ավո, հե՜յ…
   Ինձ են կանչում…
   — Տեր աստոծ, մի՞թե ինձ են կանչում… Մի՞թե ախպերս է… Մի՞թե մերոնք են…
   Գոմից ձեն եմ տալիս, գոռում եմ․
   — Աղանիկ, հե՜յ… Էստեղ ե՜մ… Գոմումն ե՜մ… Գելերն ինձ ուտում ե՜ն…
   Օգնեցեք, հե՜յ…
   Էլի նրանք ձեն են տալի, իմ ձենը չեն լսում, թեև ես շարունակ կանչում եմ։
   Մին էլ տեսնեմ հրացանները տրաքեցին, ետևից լսվեցին հեռացող գելերի
   կաղկանձն ու մարդկանց հարահրոցը։ Պարզ ճանաչեցի ախպորս ու մեր գեղացի
   տղերանց ամեն մեկի ձենը։
   — Ավո, հե՜…
   — Էստեղ ե՜մ․․․ Էստեղ ե՜մ… կենդանի ե՜մ…
   Ներս թափեցին գոմը։
   — Փառք քեզ, աստոծ… Փառք քեզ, աստոծ,— ուրախացած ու զարմացած
   կանչում են ամենքը։ Ցած եկա վերջին կոնդի վրից։ Ախպորս գիրկն ընկա ու սկսեցի
   հեկեկալ։ ― Էլ լաց մի ըլի, գնա աստծուն փառք տուր, որ էսօր նոր մորից ծնվեցիր,–
   կանչեցին էս ու էն կողմից ու ինձ դուրս բերին դուսը, ուր թափված էին մեր Ծիրան
   եզան ոսկորները։
   Դեռ լուսը չէր բացվել։
   Հեռվից լսվում էր գելերի ոռնոցը։
   4.Գելերի ոհմակը
   Շորագյալցի Ավոյի պատմությունից հետո խոսքն ընկավ գիլի ոհմակի (բոլուկի)
   վրա։
   Երկար ձմեռներն ու ապրուստի դժվարությունն են պատճառը, որ գելերը
   ոհմակ են կազմում,— բացատրում էին գյուղացիք։
   Ոռնում են, իրար կանչում, հավաքվում, միանում, որ ուժեղ լինեն թե՛
   հարձակվելու և թե՛ հարձակման դիմադրելու ժամանակ։
   Ամեն մինը մենակ հեշտ կհաղթվի ձմեռն ու կկորչի, քան թե խմբով, և ամեն
   մինը մենակ չի կարող էն ճանկել, ինչ որ կճանկի խումբը։
   Եվ հավաքվում են հիսունով, հարյուրով, մի քանի հարյուրով։
   Սարսափելի բան է գիլի ոհմակը, մանավանդ էդ լինում է ձմեռը, գիլի
   ամենաքաղցած ժամանակը, երբ շատ անգամ գելը քաղցից կատաղում է։ Էդ
   ժամանակ, ասում են, գելերը իրենք էչ են իրարից վախենում։ Երբ ոհմակով մի տեղ
   կանգնում են հանգստանալու՝ շրջան են կազմում ու էնպես են վեր թափում, որ իրար
   երես պահեն, չեն հավատում մեկմեկու։ Վախենում են իրար ուտեն։ Բայց ոմանք էլ
   ասում են՝ նրա համար են էդպես անում, որ իրար տեսնեն ու հարկավոր դեպքում
   իսկույն նշան տան իրարու, և իբրև թե բոլորը նայում են իրենց գլխավորին։
   Գիլի համար մութը, ճամփի դժվարությունը, հեռավորությունը ոչ մի նշանակություն
   չունեն։
   Գելն էնքան արագավազ է, որ մի գիշերվա մեջ երեք–չորս օրվա ձիու ճսմփա
   կկտրի Իսկ գիլի սրատեսության վրա էսպես մի զրույց կա ժողովրդի մեջ։
   Ասում են։ Մի անգամ արծիվն ու գելը վեճի բռնվեցին, թե իրենցից ո՛րն է ավելի
   սրատես։ Գելն ասավ՝ մի ամպոտ օր ես սարի գլուխն ելա, ամպի միջով մտիկ արի
   տեսա՝ հեռու մի դաշտում մի սև ցելի (վարած հողի) մեջ մի ակոսում մի սև գառն է
   նստած։
   Արծիվն էլ թե՝ ես էլ երկնքի երեսն ելա, ներքև մտիկ արի, մի ծխնելույզի միջից
   տեսա կրակի վրա դրած մի պղինձ խուփը վրեն։ Խփան ճեղքիցը նայեցի, տեսա պղնձի
   միջին կաթը, կաթնի երեսին էլ մի սիպտակ մազ։
   Էսքան արագավազ ու սրատես գազան է գելը։ Եվ էս ամենի հետ միասին՝ շատ
   խորամանկ։
   Նա մինչև լավ չիմանա, որ հարձակումն ապահով է— չի հարձակվիլ։ Ուրիշ
   բան է, եթե սովից խելագար մի գել իրեն կորցրած գցի ափաշկարա վտանգի մեջ․ բայց
   սովորաբար գելը շատ է զգույշ ու խորամանկ։
   Մի գյուղացի էսպես պատմություն արավ։ Ասում էր․ մի տարի թակարդ էի
   սարել։ Առավոտը վաղ վեր կացա գնացի տեսա մի գել է ընկել մեջը։ Միայն ոտիցն է
   ընկել, ու ոտը փշրվել է, սատկել է։ Վեր կալա թակարդիցը հանեցի, էն կողմը գցեցի։
   Մինչև գլուխս կախ ես թակարդովն էի եղած, մին էլ տեսնեմ՝ վեր կացավ կաղին
   տալով փախավ։ Հա՛յ հա հա՛յ, էլ ո՞րտեղ, իրեն տվեց անտառը։ Դու մի՛ ասիլ անտերը
   ստամեռնուկ տված է եղել։
   Գիլի ոհմակն էլ, ձմեռը ճամփա կտրելիս իրար ետևից է գնում— ծլլաշարուկ, ու
   միշտ ամենից ուժեղն ու փորձվածը առաջին է գնում։ Եվ սա երկու հարմարություն
   ունի նրանց համար։ Մին, որ առաջի գնացողները ձնի մեջ կոպար (շավիղ) են բաց
   անում, ետևից եկողների համար բաց–պատրաստ ճամփա է լինում, մին էլ՝ որ ոչ ոք չի
   կարող իմանալ, թե իրենք քանիսն են եղել։ Եվ էդ է պատճառը, որ ոչ մի որսկան չի
   կարող ասել, թե էս ոհմակը, որ անցել է, քանի գել է եղել մեջը։
   Աստված հեռու տանի, թե ոհմակի աչքովը մի որս ընկավ։ Ուրիշ գազան լինի,
   թե ընտանի կենդանի, իսկույն չորս կողմից շրջապատում են ու էլ փրկություն չկա։
   Իսկ կճղակավորներին, հատկապես եղնիկներին ու եղջերուներին, քշում են դեպի
   սառած գետերը, սաոույցի վրա ճղատում ու վրա թափում կամ քշում են դեպի բարձր
   ժայռերը, ժայռերից թռցնում ու իջնում ներքև լափում։
   Ոհմակը վտանգավոր է և մարդու համար։ Եթե բազմություն չեղավ՝ մի կամ
   երկու մարդից ոհմակը չի վախենալ, թեկուզ հրացան ունենան։ Մինչև անգամ
   հրացանն ավելի վտանգավոր է։ Հրացան արձակես թե չէ, իսկույն կհարձակվեն։ Հիմի
   կասեք՝ հապա ինչի՞ց է վախենում գելը։
   Էս մասին գյուղացիք մի քանի պատմություն արին։
   5․Մեծ ծմակը
   Գելը ոչ մի բանից էնպես չի վախենալ, ինչպես կրակից, առաջինը խոսեց իմ
   տանտերը, քեռի Անդրիասը։
   Մեր կողմերը, դե գիտեք, որ գել շատ կա։ Էնպես տեղ ունենք, որ հենց գիլի բուն
   է, որ կա։ Մի մեծ ծմակ ունենք, Մոտկորա ծմակ ենք ասում։ Էդ ծմակումը մի թալա
   (անտառումը բաց տեղ, բացատ) կա։ Էդ թալումը էնքան գել կա, որ անունը դրել են
   Գիլի թալա։
   Մի ձմեռնամուտ իրիկուն սարի գոմերիցը տուն եմ գալի։ Հակառակին էլ էս
   Ստեփան տղես էլ հետս է, ինը-տասը տարեկան երեխա է։ Որ եկանք էդ թալի դիմացը,
   մի շան ձեն ընկավ ականջովս։ Ասի՝ ով գիտի ոչխար են բերել էս կողմերը, չոբանի
   շունն է հաչում։ Ձեն տվի․
   — Ա՜յ չոբան, հե՜յ…
   Էս ձեն տալն էր, էլի։
   Շան հաչոցը կտրեց ու, ձեզ մատաղ, մին էլ էն տեսնեմ՝ էդ ծմակիցը գիլի տուտը
   բաց էլավ, ռեխները բաց արած գալիս են, ո՜նց են գալիս, աչքերս սևացան…
   Դու մի՛ ասիլ, հաչողը գել է եղել։ Ախր չէ որ գելն ոռնում է, բայց շանից հաչել է
   սովորում ու շատ անգամ էլ հաչում է։
   Ձեռիս թվանք կա, միայն լավ գիտեմ, որ գիլի բոլուկի (ոհմակի) վրա թվանք չեն
   գցիլ․ թվանք գցես թե չէ՝ ավելի կատաղի վրա կտան։
   Երեխեն թե՝ ապի, էն ի՞նչ են։
   Ասի՝ վախիլ մի՛, քեզ մատաղ, ղոչաղ կաց։ Արի օգնի էս խաշամն (չոր տերևը) ու
   չոր ճյուղերը հավաքենք։ Չորս կողմից խաշամն ու չոր ճյուղերը ձեռաց կիտեցի ու
   կրակ տվի, բոցը ծուլ էլավ։ Մոտկորա ծմակը լիքը փետ։ Մինչև սրանց հասնելը վրա
   տվի, թեժ արի․ բոցն էլավ ծառերի ծերը։
   Սրանք եկել են, ի՜նչքան են եկել, չորս կողմներս կտրել են, հեռու կանգնոտել
   ժնգժնգում են ու ատամները չխկչխկացնում։ Աչքները ծմակի մթան մեջ քուքուրթի
   (ծծումբի) բոցի նման ջուխտ-ջուխտ վառվում են։ Մարդ մտիկ անելիս զարզանդում է։
   Երեխեն կպել է փեշիցս ու լաց է լինում։
   — Վախիլ մի՛, Ստեփան ջան, վախիլ մի՛, ես էստեղ եմ… լաց մի՛ ըլի, որ լաց
   ըլես— կգան մեզ կուտեն…
   Երեխեն ձենը փորն է գցել ու փեշիցս կպած դողում է, ո՜նց է դողում…
   Տեր աստված, ասում եմ, դու ազատես էս նեղ տեղիցը։ Ի՞նչ անեմ։ Հույսս դրել եմ
   կրակի վրա։ Էն էլ փետը հատնում է, երեխեն էլ փեշիցս պինդ բռնել է, թողնում չի մի
   քիչ հեռանամ, փետ բերեմ՝ կրակին վրա տամ։
   Մոտիկ մի ցցչորի ծառ կար։ Կրակը բոթեցի սրա տակը, սրա կողքին էլ մի
   կտրած ծառի չոր բլուլ (կատար) կար, էն էլ քաշեցի վրեն, թեժացավ, ոնց թեժացավ,
   կարմիր լուսն ընկել է ամբողջ ձորը։
   Դիմացի սարիցը չոբանները նկատում են, որ, ախպերխ էս ծորումը, էս
   ժամանակին, էս ի՞նչ կրակ պետք է լինի, որ քիչ է մնում ծմակը կրակի։
   Մտածում են, մտածում ու ձեն են տալի։
   Ականջ դնեմ, որ էս մեր Շամիրի ձենն է։
   Ուրախանաք, ինչ որ մենք ուրախացանք։
   Ձեն տվի․
   — Շամիր, հե՜յ… գիլի բոլուկ է․ չորս կողմս կտրել են… երեխեն հետս է…
   օգնեցեք, հե՜յ…
   Հենց էս կանչելն էր։ Մի քանի չոբան իրար հետ ձեն տվին, — Վախիլ մի՛ք,
   վախիլ մի՛ք, գալիս ենք, հե՜յ…
   Ու պարզ լսում ենք, ոնց են իրար ձեն տալիս շտապեցնում, ոնց են շներին
   կանչում։
   — Թոբլան, հե՜յ, Ղայթար, հե՜յ, Չամբար, հե՜յ, Չալակ, հե՜յ․․․
   Շների կլանչոցը վեր էլավ ու մտավ ձորը։
   Էստեղ երեխեն նորից սկսեց հեկեկալ ու լաց ըլիլ։
   — Վախիլ մի՛, Ստեփան շան, վախիլ մի՛, հրես կգան։
   — Տղե՛ք, էս մեր Շամրին Թոբլան անունով մի գելխեղդ շուն ուներ։ Մին էլ
   տեսա էս շան ձենը մոտիկ ծմակում զրնգաց։ Սրա ետևից մնացած շները, շների
   ետևից կրնկակոխ չոբանները։ Չոբանների ղչըրղուն ու շների հաչոցը ծմակը
   դրմբացնում է։ Մին էլ Ստեփանս թե՝ «Ապի, գելերը փախչում են»։
   Ասավ, ու ուրախությունը խառնվեց սարսափին, սկսեց աղաղակել ու առաշն
   ընկած փետի կտոր, քար, հող շպրտել գելերի ետևից։
   Էլ գելն ո՞վ կտա։ Ծմակի մթնումը կորան, գնացին։
   Տղեքն եկան։
   — Ա՛յ տղա, էս ի՞նչ բան էր։
   — Բանն էլ որն է, ձեր տունը չքանդվի, հապա էսպես, էսպես․․․
   Էստեղից վեր կացանք գնացինք չոբանների մոտ, մինչև լուսացավ, առավոտը
   խմբով եկանք տուն։
   Էս բանն, ախպեր, իմ գլուխն եկավ։ Կրակը մեզ ազատեց,— վերջացրեց խոսքը
   քեռի Անդրիասը։
   6․Շորագյալ
   — Ուստա Սարգիս, հիմի քո պատմությունն արա,— էս ու էն կողմից ձեն տվին
   գյուղացիք,— Շորագյալից գալիս ոնց էլա՞վ։
   — Էլ ի՞նչ ասեմ, դե գիտեք էլի,— պատասխանեց ուստա Սարգիսը։
   — Մենք գիտենք, ամա աղեն գիտի ոչ։
   — Պա՛տմի, ուստա Սարգիս, պա՛տմի լսենք, տեսնենք Շորագյալի ճամփին քեզ
   հետ ի՞նչ է պատահել,— խնդրեցի ես։
   Ուստա Սարգիսը զուռնաչի էր։ Թինկը տված չիբուխ էր քաշում, վրա նստեց ու
   սկսեց պատմությունը․
   — Շորագյալի ճամփին պատահած պատմությունն էսպես է, աղա ջան։
   Մի հացապակաս տարի վեր կացանք ես, դամքաշ (զուռնի ձեն պահող) Ակոփն
   ու դհոլչի (թմբկահար) Դավիթը մեր զուռնադհոլը վեր կալանք, ասինք գնանք
   Շորագյալա գեղերը հարսանիքներ անենք, հացահատիկ հավաքենք բերենք ձմեռը
   կառավարվենք։
   Դե գիտեք էլի, որ Շորագյալա հացը համ լավն է լինում, համ առատ, իսկ
   մեզանում, սարերում, սակավ է լինում, եղածն էլ շատ անգամ կարկուտը տանում է։
   Գնացինք զուռնա ածելով, հարսանիք անելով գեղեգեղ ման եկանք։ Բավական ցորենգարի հավաքեցինք, մի ծանոթի պահ տվինք, մենք ետ ճամփա ընկանք դեպի մեր
   տներր։
   Գիտեմ ոչ, Շորագյալ եղել եք, թե չէ, Հոռոմ անունով մի գեղ կա․ էդ գեղիցը
   դուրս ենք եկել գալիս ենք դեպի Արթիկ։ Եկանք, ճամփին մութն ընկավ։ Ծնկահար
   ձյուն․ ցուրտն էլ հո թրի նման մարդի երես է կտրատում։ Ճամփեն էլ լավ չգիտենք։
   Գնա, թե պետք է հասնես Արթիկ։
   Էս մեր Դավիթն առաջին էր գնում։ Մին էլ, թե՝ տղերք, եկեք, որ գեղը գտել եմ։
   — Այ տղա, ո՞ւր է։
   — Թե՝ հրեն ճրագները երևում են։
   Մտիկ տանք տեսնենք, ճշմարիտ որ, հեռվում շատ ճրագներ են երևում։ Միայն
   ես նկատում եմ, որ էս ճրագները ժաժ են գալի, դես-դեն են գնում։
   Ասի՝ տղեք։
   Թե՝ ինչ է։
   Ասի՝ էս գեղ չի։ Մին, որ ձմեռը սրանց գեղերի տների դուռն ու կտուրը փակ,
   ճրագները չեն երևալ, մին էլ որ՝ էս ճրագները որ տեսնում եք՝ ման են գալի։
   Թե՝ բա էս ի՞նչ են։ Ասի՝ գելեր են։ Գիլի բոլուկի (ոհմակի) բերան ենք ընկել,
   պատրաստվեցեք։ Ես լսել եմ, որ զուռնի ձենին գելը— էլ վախենում է, թե ինչ, մոտ չի
   գալի։ Զուռնա-դհոլը սարքեցե՛ք։ Էս խոսքումն ենք, տեսնենք ճրագները մոտենում են,
   մթնումը, ձնոտ դաշտումը, դեսուդեն վազում են, ցրվում են, ուզում են մեզ
   շրջապատէն։ Էնքա՜ն են, էնքան են, որ է՛լ հաշիվ չկա։
   Ես ու Ակոփը զուռնեն զլեցինք, էս Դավիթն էլ դհոլը՝ դը՛մբ հա դը՛մբ,
   կեսգիշերին էս վերանա դաշտումը ածում ե՜նք։ Զուռնա–դհոլի ձենը վեր ելավ թե չէ՝
   էս գելերս, ոնց որ տեղնուտեղը մեխես, մնացին իրենց տեղերը մեխված։
   Մին էլ ոռնոց վեր քաշեցին, տեր աստված, ի՜նչ ոռնոց։ Զուռնի հետ ձեն ձենի են
   տվել, ոռնում են։
   — Վայ ծիծա՜ղ,— էս ու էն կողմից բացականչեցին գյուղացիք։– Ուստա
   Սարգիս, լավ է՝ ծիծաղներդ գալիս չէր։
   — Այ տղա, ի՞նչ ծիծաղ կգար, սիրտներս սևացել էր․ դանակ տայիր՝ արյուն չէր
   կաթիլ։
   — Ետո՞, ետո՞․․․
   — Ետո մենք ճամփա ընկանք, սրանք էլ մեզ հետ։ Մենք ածելով գալիս ենք,
   սրանք էլ չորս կողմներս կտրած հեռու մթնումը ցինգիր-ցինգիր անելով գալիս են։
   Կարծես պար են գալիս։ Գլուխներդ ինչ ցավեցնեմ, էսպես գնալով գիշերվա մի
   ժամանակը առաջներս մի շան հաչոցի ձեն լսեցինք հեռու։ Էս հաչոցի վրա մի քանի
   շներ սկսեցին հաչել ու ոռնալ, ու մին էլ տեսնենք մոտիկ գեղի ճրագները դուռը դուրս
   եկան։ Մարդկանց ձեները հասնում է մեզ։
   Ուրախությունից զուոնա-դհողի ձենն ավելի զլեցինք։
   Քանի գեղին մոտենում ենք, գելերը ետ են ընկնում։ Վերջապես հասանք գեղին,
   սրանք ետ դառան, կորան։
   Գեղացիք ճրագներով, աղմուկով առաջ եկան մնացին զարմացած։ Տեսնում են՝
   երկու զուռնաչի ու մի դհոլչի ածելով գալիս են ու հետները հարսանքավոր չկա։
   — Այ ուստեք, բա հարսանքավորնե՞րը որտեղ են։
   Ասում ենք հարսանքավորները– ետ դառան գնացին։ Չուզեցին ձեր գեղը
   մտնեն։
   — Էդ ո՞վ էին որ․․․ — Գելերը
   — Ո՞նց թե գելերը․․․
   — Ախպեր, ասինք, պատմելու ժամանակը չի, ցրտատար կլանք, մեռնում ենք,
   մեզ մի տաք տուն տարեք, էնտեղ կպատմենք։
   Տարան մի տաք օդա, բուխարին թեժ արին, հացը դրին առաջներս, գլխներիս
   հավաքվեցին էսպես, ինչպես որ մենք հավաքվել ենք, ու սկսեցինք պատմել։ Պատմում
   ենք ու ծիծաղում, պատմում ենք ու ծիծաղում։
   Վերջն էլ իմանանք, որ էն գեղը չենք եկել, որտեղ գալիս էինք, ճամփեն կորցրել ենք,
   ընկել ենք Պարնի գեղ։
   7
   — Դուք հո կրակն ու զուռնեն եք ասում, բայց գելը մի բանից էլ է վախենում, թե
   իմանաք ընչի՞ց,— հարց տվեց օտարականը։
   — Թոկից,— ձեն տվին մի քանիսը։
   — Ո՞նց թե թոկից,— զարմացան չգիտեցողները։
   — Հա՛, ճշմարիտ է, թոկը որ ետևիցդ քաշ տաս՝ գելը կվախենա, մոտ չի գալ,–
   հաստատեց քեռի Անդրիասը։
   — Ա՛լ տղա, թոկն ի՞նչ է, որ գելը թոկից վախենա։
   — Ո՞վ գիտի, օձի տեղ է դնում, ինչ է, ի՞նչ իմանաս։
   — Մեր գեղումը Եղո անունով մի ջահել մարդ կար,— պատմեց շորագյալցին։—
   Մի շատ սրտոտ ու քաջ մարդ։ Երեսին որ թուր բռնեիր՝ երեսը ետ չէր թեքիլ։ Ինքն էլ
   թրի–թվանքի հետ խաղացող մարդ էր։
   Սրանից մի 4-5 տարի առաջ մի ձմեռ գործով գնում է մեր հարևան գյուղերը ու
   մի քանի օր ուշանում։ Մի երեխա ուներ, շատ էր սիրում։ Մի իրիկուն լուր է առնում,
   թե բա՝ երեխեդ հիվանդ է, քեզ է ուզում։ Վեր է կենում, թե՝ պետք է գնամ։ Սրա առաջն
   են ընկնում, բռնում են, համոզում են, թե մութը գիշեր— հազար ու մի չար ու
   փորձանք, հազար ու մի գել ու գազան, սպասիր՝ ասում են, գիշերը լուս ունի,
   կլուսանա կգնաս երեխիդ կտեսնես։ Սա պըպին է կանգնում, թե՝ չէ որ չէ, հենց էս
   կեսգիշերին պետք է գնամ, թուրը վրես, ձին տակիս, ի՞նչ պետք է պատահի։ Ինսանի
   թարսություն էլի։ Չեն կարում հաղթեն, կեսգիշերին ձի է նստում, ճամփա ընկնում։
   Կիսաճամփին գիլի բոլուկը սրան շրջապատում է։ Դու մի ասիլ հետը թոկ ունի, ինքն
   էլ փորձված, բանգետ մարդ է․ թոկը երկար բաց է թողնում ու ձիու ետևից քաշ տալիս։
   Գելերն էլ մոտ չեն գալիս, երկու կողմից թոկին մտիկ տալով վազ են տալի։ Էսպես
   բավական տեղ անց է կենում։ Մի տեղ էլ, ո՞նց է լինում, ի՞նչ է լինում, թոկի ծերր
   ձեռքիցը դուրս է պրծնում ու վեր է ընկնում։ Սա ձին քշում է։ Մի քիչ տեղ գնում է,
   գելերը վրա են տալիս։ Թուրը հանում է հենց առաջին հասնողին տալիս․․․ Դե գելերի
   սովորությունն էլ գիտեք էլի. մինը թե վիրավորվեց— մյուսները նրա վրա կթափեն,
   կուտեն։ Էդպես էլ ձիավորին թող են անում, վրա են թափում էս վիրավորվածին։ Եղոս
   ձիուն մտրակում է, քշում, բավական տեղ քշած գնում է։ Գելերը վիրավորվածին
   լափում են պրծնում, ետ նորից ընկնում սրա ետևից։ Սա էլի ուզում է թուրը հանի, որ
   զարկի, քաշում է քաշում, դուրս չի գալի։ Տեսնում է՝ հասնում են իրեն, հերսից
   պատյանն ատամով կրծոտում է, ինչ անում է, չի անում՝ թուրը դուրս չի գալիս։ Դու մի
   ասի՝ գիլին որ զարկել է, առանց արյունը սրբելու տեղն Է գրել, արյունոտ թուրը կպել է
   պատյանին, ամրացել։
   Էլ՝ ի՞նչ երկարացնեմ, գելերը վրա են տալի, իրեն էլ են ուտում, ձիուն էլ։
   Մյուս օրը լուրն եկավ, գնացինք տեսանք արնոտ ձյունի վրա իր ոսկորներն էլ, ձիունն
   էլ, թուրն էլ, պատառոտած շորերն էլ թափված, ցրված դեսուդեն։
   — Բա էն մարդին որ գելերը կերել էին՝ ձեզ էդ բոլորն ո՞վ պատմեց,— հարցրեց
   մի գյուղացի։
   — Հապա մարդուս խելքն ու փորձն ընչի՞ համար է,— պատասխանեց
   պատմողը։— Գնացինք տեսանք ձնի պարզ հետքները երևում են, որ կողմից է եկել ու
   որտեղ է շրջապատել գիլի բոլուկը, որտեղից է Եղոն սկսել թոկը քաշ տալ, մինչև
   որտեղ է քաշ տվել, որտեղ է ձեռիցն ընկել։ Մի քիչ էլ գնացած է ու հետքերն իրար են
   խառնված, տակնուվրա են եղած, ու թափված են գիլի բուրգն ու ոսկորները։
   Նրանցից բավական հեռու էլ իրեն ու ձիուն են կերել։ Թուրն էլ բերինք, տեսանք
   պատյանը մարդու ատամներով կրծոտաձ։ Քաշեցինք, քաշեցինք չկարացինք դուրս
   քաշել, տվինք վապետին, քանդեց, հանեց, տեսնենք՝ արյունոտ, կպած պատյանին։
   — Ափսոս մարդ,— էս ու էն կողմից ափսոսացին գյուղացիք։— Ա՛յ թե ընչի
   համար են ասել, թե համբերությունը կյանք է։ Ասա՝ հեր օրհնածի մարդ, մի քիչ
   համբերի, լուսանա, էլի․․․
   8․Գելերի մասին
   — Տղե՛ք, հավատա, գիլիցն էլ վերը վնասակար գազան չլինի, դուք ի՞նչ եք
   ասում,— խոսեց մի գյուղացի էս պատմությունից հետո։
   — Էդպես էլ իմացած կենաք, որ չի լինիլ,— հաստատեց քեռի Անդրիասը և
   դիմեց ինձ․
   — Դու ի՞նչ կարծիքի ես, պարոն։
   — Ես էլ էդ կարծիքին եմ,—~ պատասխանեցի ես։— Արդեն գրքերից էլ հայտնի
   է, որ ոչ մի գազան գիլի չափ վնաս չի տալիս մարդուն։ Մանավանդ էն երկիրներում,
   որտեղ գլխավորապես անասնապահությամբ են պարապում։ Ամեն տերության մեջ էլ
   ահագին վնաս է տալիս։ Միայն Ռուսաստան տարեկան մոտ մեկ միլիոն անասուն է
   փչացնում։
   ― Հապա ի՞նչպես է, որ տերությունները դրա մասին չեն մտածում, մի ճար
   անում,— խոսքս կտրեց մի գյուղացի։
   — Ի՞նչպես չեն մտածում։ Տերություններ կան, որ աոանձին վարձատրութիւն
   են տալիս գել սպանողներին։ Կանոնավոր կռվում են գիլի դեմ։ Դրա համար էլ էնպես,
   տերություններ կան, որ մեջներն էլ գել չկա․ օրինակ՝ Անգլիան, Գերմանիան…
   ― Վա՜հ,— զարմանքից բացականչեցին գյուղացիք։― Ո՞նց թե… հիմի էդ
   երկիրներում էլ գել չկա՞։
   ― Չկա…
   — Ա՛յ, երկիր… Ապրանքդ ազատ բաց թող ու հանգիստ գնա քու գործին․․․ —
   Էնպես տերություն էլ կա,— շարունակեցի ես,— որ հաշվով գիտեն, թե քանի գել կա
   իրենց երկրում, չորսը թե հինգը…
   — Էդ ի՞նչ բան է,— ավելի զարմացան գյուղացիները— մեզանում իսկի մարդի
   հաշիվը գիտենք ոչ, նրանք գելն էլ են հաշվել։
   — Որ ասում ես գելը վերջացնում են, ի՞նչպես են անում, վարժապետ,—
   հարցրեց մի ծերունի, որին Սահակ էին ասում։
   — Զանազան միջոցներով, բի՛ձա Սահակ։ Ինչպես ասի՝ տերություններն
   առանձին վարձատրություն կամ պարգև են տալիս ամեն մի սպանած գիլի համար,
   որսկաններն էլ աշխատում են շատ գել սպանեն, որ շատ փող ստանան։ Մինչև
   անգամ կազմակերպված ընկերություններ կան, որ միայն գիլի որսի համար են։
   Էնպես երկիր էլ կա, օրինակ՝ Իսպանիան, որ եթե տերությունը չի վարձատրում գել
   սպանողին, ժողովուրդն է վարձատրում։ Սպանողը գելը գցում է իշի կամ ձիու վրա ու
   գեղեգեղ ման ածում, ապրանքատեր երից փող է հավաքում։ Եվ ամենքն էլ
   ուրախությամբ տալիս են։
   — Չէ՛ ես էդ չէի հարցնում, պարոն ջան, ես էն էի հարցնում՝ թե ընչո՞վ են
   սպանում, ինչպես են կոտորում։
   — Հա՛, էդ ես հարցնում։ Ասեմ, բիձա Սահակ, էդ էլ ասեմ։ Իհարկե, հրացանով
   սպանելն ու թակարդով բռնելը արդեն դուք էլ գիտեք։ Բացի հրացանն ու թակարդը,
   էնպես տեղեր էլ կան, որ խորը փոսեր են փորում, օրինակ՝ մի սաժեն ու կես
   խորությամբ, մի սաժեն էլ լայնությամբ։ Երեսը ցախ ու մախով ծածկում են, վրեն միս
   են դնում, չորս կողմն էլ դեռ ցած ցանկապատում, որ գելը թռչի, հանկարծ ընկնի մեջը։
   Սրանով, իհարկե, չի կարելի շատ բան անել։
   Էնպես տեղ էլ կա, օր ամբողջ հասարակություններով հավաքվում են, գնում են
   շրջապատում անտառի որոշ մասերը։ Որսկանները հրացանները ձեռներին
   պատրաստի երեք կողմը կտրում են, իսկ չորրորդ կողմից մի բազմություն անտառն է
   մտնում ու հրացան արձակելով, աղմուկով, հարայ-հրոցով, շանով-բանով
   գազաններին քշում, բերում գցում որսկանների բերանը։ Էս էլ անտառոտ տեղերն է
   լինում, ու էս միջոցն էլ չի մեծ արդյունք տալիս։ Պատահում է, որ ահագին աղմուկից
   հետո մեջտեղը մի կամ երկու նապաստակ են հայտնվում, կամ պատահում է, որ
   դուրս եկող գազանները անվնաս էլ փախչում, ազատվում են։ Շատ քիչ են սպանվում։
   Ռուսաստանի ձնոտ դաշտերումն էլ մի ուրիշ տեսակ որս են անում։ Ձիով ընկնում են
   գիլի ետևից։ Ծնկահար ձյունի մեջ թաղվելով՝ գելը զոռով է վազում և շուտ էլ հոգնում
   է։ Ետևիցը հասնում են՝ հենց տեղնուտեղը դագանակով սպանում։ Բայց ամենից շատ
   գիլին կոտորում են թույնով։ Սատկած ոչխարը մաշկում են, միսը շերտ-շերտ
   կտրատում, արանքները թույն են լցնում, ետ նորից մորթին վրեն քաշում ու տանում,
   գիշերը հանդերում վեր գցում։ Սոված գելեր — գալիս են ուտում ու տեղնուտեղը
   կոտորվում։
   9․Վերջը
   — Վարժապետ, ճշմարիտ է, գելը գազան է ու մարդուն էլ շատ է վնաս տալիս,
   միայն էդ որ պատմեցիր, ախպեր, ինչ թաքցնեմ, մեղքս եկավ,– խոսեց ծերունի
   Սահակը։
   — Հետո՞, գիլին մեղք կգա՞ն որ, Սահակ բիձա,— ձեն տվեց մի հովիվ։
   — Ընչի՞, գելը շունչ կենդանի չի՞,— սկսեց վիճել Սահակ բիձեն։
   — Գելն ի՞նչ է որ, մեր շան պես անասուն է, էլի,— խոսքն առավ քեռի
   Անդրիասը։— Ուղիղ շան պես։ Որ էն շունն էլ չոլերը գցես, անտեր, սոված թողնես,
   հալածես, կվայրենանա, կդառնա գիլի պես մի բան, էլի։ Ինչպես որ էն սոված, վայրենի
   գելն էլ, որ բերես կուշտ պահես, պահպանես, խնամես, կընտելանա, կդառնա մեր շան
   պես տանու կենդանի։
   — Հետո՞ գելը տանու կլինի՞ որ, քեռի Անդրիաս։
   — Լա՜վ։ Շատ է պատահել։ Գիլի ճուտը բռնի բեր տանու արա, տես կլինի, թե չէ։
   — Հապա ինչո՞ւ է ասած՝ գելն ինչքան էլ տանու անես, էլի աչքն անտառումը
   կլինի։
   — Էդ էլ է ճշմարիտ։ Մի սերնդի, երկու սերնդի աչքն անտառումը կլինի, բայց
   կամաց-կամաց անտառը կմոռանա, կդառնա տանու կենդանի շան նման։ Եվ հենց
   ինքն էլ շան ցեղից է, էլի։ Գելն էլ կազմված է էնպես, ինչպես շունը։ Գելն էլ շան պես
   տարին մի անգամ 3—10, բայց սովորաբար 4—6 ձագ է ծնում, ու ինչպես շունն իրեն
   համար բուն է փորում կամ մի անկյուն է գտնում ու էնտեղ ծնում ու մեծացնում
   ձագերը, էնպես էլ՝ գելը։ Կամ գետնում բուն է փորում, էնտեղ ծնում ու մեծացնում իր
   ձագերը կամ ընկած ծառի փչակում, կամ մերում, կամ հենց ծմակի խիտ տեղերը,
   թավուտում։ Նա էլ է էնպես սիրում իր ձագերին, ինչպես ամեն մի ծնող կենդանի։ Մի
   վտանգի հոտ առնելիս բերանով շատ զգույշ ու քնքուշ իրենց տեղից տանում է ավելի
   ապահով տեղ։ Եվ երբեք իր բնի մոտերքում որս չի անիլ ու վնաս չի տալ, որ կասկած
   չբերի էդ տեղի վրա։
   Գիլի էգն էլ, ինչպես շանը, ավելի քնքուշ է, դունչն ավելի սուր ու պոչն ավելի
   բարակ։ Գելն էլ, պատահում է, որ նույնպես կատաղում է, ինչպես շունը։ Եվ
   կատաղած գիլից շատ են վախենում ու սարսափով հեռու են փախչում բոլոր վայրենի
   կենդանիները։
   Վերջապես, գելն էլ շան պես 12—15 տարի է ապրում։ Ավելի երկար շատ քչերն
   են ապրում, ինչպես և շների մեջ։
   Մի խոսքով, միևնույն կենդանիներն են․ մինը՝ խնամքի տակ ու կուշտ, մյուսը՝
   վայրենի, հալածված ու սոված։ Իսկ սովը… Սովն ինչ ասես կանի, ձեզ մատաղ։ Սովը
   մարդին էլ կդարձնի սարսափելի, ուր մնաց էն անտառի գիլին,— խոսքը վերջացրեց
   քեռի Անդրիասը։
   — Ճշմարիտ ես ասում, քեռի Անդրիաս,— ասացի ես։ — Մե անում
   սովորություն չկա, միայն լուսավոր երկիրներում շատ է պատահում, որ մարդիկ
   վայրենի անասուններին ու գազաններին բռնում են, բերում են տանու անեն, փորձում
   են, վարժեցնում են, բան են սովորեցնում։ Մինը երկու գիլի ճուտ էր բռնել բերել տանը
   պահել։ Կարճ ժամանակում էնքան քին ընտանիացել, որ ազատ տան մեջը ամենքի
   հետ քլ խաղ քին անում ու շան հետ միասին միևնույն բնումը քնում։ Մի քանի
   ժամանակից ետը մինը սատկում է։ Ասում է՝ մենակ մնացածը քանի ժամանակ էր էլ
   ոչ խաղ էր անում, ոչ կարգին կերակուր էր ուտում։ Տխուր վեր ընկաձ դարդ էր անում
   ու ոռնում։ Իհարկե, հետզհետե մոռացավ ու էլ ետ աշխուժացավ։ Մեծացավ, ու, ասում
   է, մեզ հետ էնքան էր կապվել, որ որտեղ նստում էինք, միշտ կողքներիս վեր էր
   ընկնում և ուրիշներին չէր թողնում, որ մեզ մոտենան։ Ասում է՝ վախեցինք մարդու
   վնաս տա, շղթայով կապե՛ցինք, իսկ մի քանի ժամանակից ետը մի շրջիկ
   գազանանոցի վրա ծածեցինք։ Անցավ դրանից մի տարի ու կես, թե երկու տարի, լավ
   չի միտս, էդ գազանանոցին պատահեցի մի քաղաքում։ Հետաքրքրվեցի, ներս մտա,
   ասի տեսնեմ իմ գելը կենդանի է, թե չէ։ Ներս մտա հարցրի։ Դու մի ասիլ գելը մոտիկ
   վանդակում պառկած է եղել։ Ձենս իմացավ թե չէ՝ վեր թռավ, ճանաչեց, ուրախացավ,
   ու ի՜նչ էր անում, ի՜նչ էր անում, չեք կարող երևակայել։ Աշխատում էր ինձ մոտենալ,
   պոչը շարժելով, ծմըրալով դեսուդեն էր ընկնում վանդակում։ Ինձ էլ թվաց, թե մի
   մոտիկ, հարազատ արարածի հանդիպեցի և դուրս գալիս մի տեսակ ցավ զգացի։
   Ինչ կասեք սրան։ Ահա պատահած դեպքը։ Եվ ճշմարիտ է ասում քեռի Անդրիասը․
   գելն էլ շան պես մի արարած է, միայն վայրենի, հալածված ու սոված։
   Արդեն գիշերվա կեսն էր, որ մեր զրույցը վերջացրինք։ Շները դուրսը հաչում ու
   երկար ու ձիգ ոռնում էին։
   — Անտերը գեղի վրա պտիտ է գալիս․ հեռանում չի։ Հանգստանալու չի, մինչև
   էս գիշեր մի վնաս չտա։ Տղե՛ք, զգույշ կացեք, ապրանք չտաք ռեխը,— ասավ քեռի
   Անդրիասը գյուղացիներին, որ բարի գիշեր ասելով իրար ետևից դուրս էին գնում մեր
   օթախից։ Դուրսը նրանցից մինը երկար ու զիչ հե՜յ-հե՜յ աղաղակեց, ու գյուղի շները
   հեռու թաղերից սկսած ավելի կատաղի սկսեցին հաչել ու ոռնալ խմբովին։          Սոված գելը պտտվում էր գյուղի չորս կողմը։

Հարցեր և առաջադրանքներ։

1․Ամբողջությամբ կարդալ պատմվածքը, բաժանել մասերի և վերնագրել յուրաքանչյուր մասը։

2․Ըստ հեղինակի՝ ինչպիսի սովորություն կար սարերում։

Սարերում սովորություն կա, որ տեսան մեկի տունը հյուր եկավ՝ հարևանները
կհավաքվեն եկվորի գլխին, կհետաքրքրվեն, հարցուփորձ կանեն՝ իմանան ի՛նչ կա,
ի՛նչ չկա աշխարհքում։

3․Ինչու՞ հանկարծ շները սկսեցին հաչել։

Շները սկսեցին հաչել հրացանի կրակոցի ձայնից։

4․ Ըստ գյուղացիների պատմածի՝ գայլը ի՞նչ հնարքի միջոցով է հարձակվում ոչխարի հոտի վրա։

5․ ուշադիր կարդա այն հատվածը, որտեղ պատմում են գելի հարձակումների մասին՝ նախրի, ձիու, այծի, էշի և ինչպե՞ս են նրանք պաշտպանվում։

6․ Ըստ քեռի Անդրիասի՝ ինչի է ընդունակ սոված գելը։

Սոված գելը կարող է սպանել իր ամեն աչքին ընկած (Երևացած) կենդանիներին և ուտել նրանց։

7․Ուշադի՛ր կարդա շորագյալցի Ավոյի գլխին եկած պատմությունը։

Հովհաննես Թումանյան: Ինքնակենսագրություն:29․ 01․ 2024թ․

Մեր տոհմը Լոռու հին ազնվական տոհմերից մեկն է։ Իր մեջ ունի պահած շատ ավանդություններ։ Այդ ավանդություններից երևում է, որ նա եկվոր է, բայց պարզ չի՛, թե ո՛րտեղից։ Թե եկվոր է՛լ է, անհերքելի հիշատակարանները ցույց են տալիս, որ նա վաղուց է հաստատված Լոռու Դսեղ գյուղում։

Իմ հայրը, Տեր Թադեոսը, նույն գյուղի քահանան էր։ Ամենալավ և ամենամեծ բանը, որ ես ունեցել եմ կյանքում, այդ եղել է իմ հայրը։ Նա ազնիվ մարդ էր և ազնվական՝ բառի բովանդակ մտքով։ Չափազանց մարդասեր ու առատաձեռն, առակախոս ու զվարճաբան, սակայն միշտ ուներ մի խոր լրջություն։ Թեև քահանա, բայց նշանավոր հրացանաձիգ էր և ձի նստող։

Իսկ մայրս բոլորովին ուրիշ մարդ էր։ Երկու ծայրահեղորեն տարբեր արարածներ հանդիպել էին իրար։ Մայրս – Սոնան, որ նույն գյուղիցն էր, սարում աչքը բաց արած ու սարում մեծացած, մի կատարյալ սարի աղջիկ էր, ինչպես գյուղացիքն են ասում,— մի «գիժ պախրի կով»։ Նա չէր կարողանում համբերել հորս անփույթ ու շռայլող բնավորությանը, և գրեթե մշտական վեճի մեջ էին այդ երկու հոգին։ Ա՛յդ էր պատճառը, որ հայրս երբեմն թաքուն էր տեսնում իր գործը։ Շատ է պատահել, որ, մայրս տանից դուրս է գնացել թե չէ, ինձ կանգնեցրել է դռանը, որ հսկեմ, ինքը ցորենը լցրել, տվել մի որևէ պակասավոր գյուղացու կամ սարից իջած թուրքի շալակը։

Իրիկունները, երբ տուն էինք հավաքվում, մայրս անդադար խոսում էր օրվան անցածի կամ վաղվան հոգսերի մասին, իսկ հայրս, թինկը տված՝ ածում էր իր չոնգուրն ու երգում Քյորօղլին, Քյարամը կամ ո՛րևէ հոգևոր երգ։

Ահա այս ծնողներից ես ծնվել եմ 1869 թվի փետրվարի 7-ին։ Մանկությունս անց եմ կացրել մեր գյուղում ու սարերում։

Մի օր էլ մեր դռանը մայրս ճախարակ էր մանում, ես խաղում էի, մին էլ տեսանք, քոշերը հագին, երկար մազերով ու միրքով, երկաթե գավազանը չրխկացնելով, մի օտարական անցավ։

–Հասի՛ր, էդ կլեկչուն կա՛նչիր, ամանները տանք, կլեկի,– ասավ մայրս։ Խաղս թողեցի, ընկա ուստի ետևից կանչեցի։ Դուրս եկավ, որ կլեկչի չէ, այլ մեր ազգականի փեսա տիրացու Սհակն է։ Սկսեցի զրույց անել։ Տիրացուն խոսք բաց արավ իր գիտության մասին։

– Տիրա՛ցու ջան, բա ի՜նչ կլինի, մեր գեղումը մնաս, երեխանցը կարդացնես,– խնդրեց մայրս։

– Որ դուք համաձայնվեք, ինձ պահեք, ես էլ կմնամ, ի՜նչ պետք է ասեմ,– հայտնեց տիրացու Սհակը։

Գյուղումն էլ տրամադրություն կար, և, մի քանի օրից հետո, տիրացու Սհակը դարձավ Սհակ վարժապետ։ Մի օթախում հավաքվեցին մի խումբ երեխաներ, տղա ու աղջիկ շարվեցին երկար ու բարձր նստարանների վրա, եղավ ուսումնարան, և այստեղից սկսեցի ես իմ ուսումը։

Մեր Սհակ վարժապետը մեզ կառավարում էր «գաւազանաւ երկաթեաւ»։ Իր երկաթե գավազանը, որ հրացանի շամփուրի էր նման, երբեմն ծռում էր երեխաների մեջքին, ականջները «քոքհան» էր անում և մեծ կաղնենի քանոնով «շան լակոտների» ձեռների կաշին պլոկում։ Ես չե՛մ կարողանում մոռանալ մանկավարժական այդ տեռորը։

Վարժապետի առջև կանգնած երեխան սխալ էր անում թե չէ, սարսափից իրան կորցնում էր, այլևս անկարելի էր լինում նրանից բան հասկանալ, մեկը մյուսից հիմար բաներ էր դուրս տալի։ Այն ժամանակ կարմրատակում, սպառնալի, չուխի թևերը էտ ծալելով, տեղից կանգնում էր վարժապետը ու բռնում… Քիթ ու պռունկն արյունոտ երեխան, գալարվելով, բառաչում էր վարժապետի ոտների տակ, զանազան սրտաճմլիկ աղաչանքներ անելով, իսկ մենք, սփրթնած, թուքներս ցամաքած, նայում էինք ցրտահար ծտերի նման շարված մեր բարձր ու երկար նստարանների վրա։ Ջարդած երեխային վերցնում էին մեջտեղից։

– Արի՛,– դուրս էր կանչում վարժապետը հետևյալին…

Մի երեխայի ուսումնարան ղրկելիս հայրը խրատել էր, թե՝ «վարժապետն ի՛նչ որ կասի, դու էլ էն ասա»։ Եկավ։

Վարժապետն ասում է՝ «Ասա՛ այբ»։

Նա էլ կրկնում է՝ «Ասա այբ»։

– Տո շան զավակ, ես քեզ եմ ասում՝ «Ասա այբ»։

– Տո շան զավակ, ես քեզ եմ ասում՝ «Ասա այբ»։

Այս երեխայի բանը հենց սկզբից վատ գնաց, և այնքան ծեծ կերավ, որ մի քանի ժամանակից «ղաչաղ» ընկավ, տանիցն ու գեղիցը փախավ, հանդերումն էր ման գալի։ Բայց մեր Սհակ վարժապետի չարությունից չէր դա։ Այս տեսակ անաստված ծեծ այն ժամանակ ընդունված էր և սովորական բան էր մեր գյուղական ուսումնարաններում։ Գյուղացիներից էլ շատ քչերն էին բողոքում։ Այդ ծեծերից ես չկերա, որովհետև վարժապետը քաշվում էր հորիցս, բայց մանավանդ մորիցս էր վախենում։ Չմոռանամ, որ Սհակ վարժապետին սիրում էին մեր գյուղում և մինչև օրս հիշում են։

Տասը տարեկան, մեր գյուղից հեռացել եմ Ջալալօղլի, ուր մեծ և օրինակելի ուսումնարան կար, այդ ժամանակ Լոռում շատ հայտնի «Տիգրան վարժապետի» հսկողության տակ։ Այնտեղից էլ անցել եմ Թիֆլիս՝ Ներսիսյան դպրոց, որ չեմ ավարտել։

Շատ վաղ եմ սկսել ոտանավոր գրել։ 10—11տարեկան ժամանակս Լորիս-Մելիքովի վրա երգեր էին երգում ժողովրդի մեջ։ Այդ երգերին տներ էի ավելացնում և գրում էի զանազան ոտանավորներ–երգիծաբանական, հայրենասիրական և սիրային։ Սիրային ոտանավորներից մեկը, մի դեպքի պատճառով, տարածվեց ընկերներիս մեջ ու մնաց մինչև օրս։ Ահա՛ այդ ոտանավորը.

Հոգուս հատոր
Սըրտիս կըտոր,
Դասիս համար
Դու մի՛ հոգար,
Թե կան դասեր
Կա նաև սեր,
Եվ ի՜նչ զարմանք,
Իմ աղավնյակ,
Որ կենդանի
Մի պատանի
Սերը սըրտում
Դաս է սերտում:
Հարցեր և առաջադրանքներ:
1. Անծանոթ բառերը դուրս գրիր և բառարանի օգնությամբ բացատրիր:
2. Ըստ ստեղծագործության գրավոր պատմիր, թե Թումանյանի մանուկ ժամանակ ինչպես էին ապրում գյուղում:

Թումանյանի մանկության ժամանակ գյուղի երեխաները զրկված էին կրթությունից:Գյուղում չկար դպրոց երեխաները ոըսոըմ էին ստանումգյուղացիներից մեկի տան սենյակում:Դասավանդող վարժապետը շատ խիստ էր, անգամ ճիպոտով ծեծում էր երեխաներին:Ինչպես Թումանյանն է նկարագրում. <<Ես չե՛մ կարողանում մոռանալ մանկավարժական այդ տեռորը։>>:

3. Այսպիսի ինքնակենսագրություն գրիր (պատմիր, թե ինչով ես նման ծնողներիդ յուրաքանչյուրին, ինչպես ես անցկացրել կյանքիդ նախադպրոցական շրջանը, ինչն է շատ ազդել քեզ վրա և այլն):

Մեծնամասնի կածիքով ես նման եմ իմ հայրիկին աչքերով և դեմքով։ Դպրոցից առաջ ինչպես բոլորը ես գնացել եմ մանկապարտեզ, որտեղ գտել եմ իմ ամենալավ ընկերոջը, որի հետ մինջև հիմա ընկերություն եմ անում։ Մանկապարտեզում շատ հավես էր այտեղ մենք խաղում էինք տարբեր խաղեր և լսում էինք երքեր։ Մանկապարտեզի ուտելիքը ես շատ էի հավանում, բայց չգիտեմ ինչյու ոչմեկ չեր հավանում մանկապարտեզի ուտելիքը։
4. Բառարանի օգնությամբ գրիր ընդգծված բառերի հոմանիշները. երկուական հոմանիշ:

հին-վաղեմի, նախկին

ազնիվ— վեհ, վեհանձն

առատաձեռն-շռայլամիտ, բազմաշնորհ

նշանավոր-Ականավոր, հայտնի

թաքուն-Գաղտնի, ծածուկ

պակասավոր-Թերի, անկատար

Աղբյուրը՝ Կարինե Պետրոսյանի բլոգից

Գրականություն հաշվետվություն

1.Իմ ունեցած հաջողությունների և ձեռքբերումների մասին այս ուսումնական շրջանում։\

Այս ուս․ շրջանում ես զարգացրեցի իմ ընթերցանության գրագետությունը և սովորեցի լիքը գրքեր։

2.Ի՞նչ նախագծերի էս մասնակցել հայոց լեզվից և որն ես ամենաշատը հավանել։

Ես մասնակցել եմ Մուշեղ Գալշոյան նախագծին և Մխիթար Սեբաստացի նախագծերին։ Այդ մասին կարող էք կարդալ իմ բլոգում

3.Ի՞նչ ձախողումներ, բարդություններ, դժվարություններ ես ունեցել այս ուսումնական շրջանում հայոց լեզվի մեջ։

ձախողումներ, բարդություններ կամ դժվարություններ չեմ ունեցել։

Իմ կատարած բոլոր դասերը գրականությունից։

Պաոլո Կոելյո, «Խստաշունչ ձմեռը և ցնցոտիներով ծերունին»

Գրականություն

Հանս Քրիստիան Անդերսեն,«Եղևնին»,05․12․23

Հանս Քրիստիան Անդերսեն,«Եղևնին»,05․12․23

Մխիթար Սեբաստացի նախագիծ

Մուշեղ Գալշոյան,«Մամփրե արքան»

Գրականություն

Մուշեղ Գալշոյան, Սպասում, 10․10․23

Վիլյամ Սարոյան, «Առաջին օրը դպրոցում»,սեպտեմբերի 26-28

Գրականություն

Գրականություն, Մայրս

Գրականություն

Մուշեղ Գալշոյան նախագիծ